Pse zgjedhjet në Turqi kanë kaq shumë rëndësi për liderët botërorë?

Turqia është më pak se katër muaj larg zgjedhjeve presidenciale që mund të zgjasin sundimin 20-vjeçar të presidentit Rexhep Taip Erdogan në një dekadë të tretë. Analistët thonë se rezultati mund të jetë një dridhje për liderin afatgjatë.

Zgjedhje, të cilat pritet të mbahen më 14 maj, zhvillohen në mes të përplasjes më serioze mes Rusisë dhe Perëndimit, që nga fundi i Luftës së Ftohtë. Lufta e Rusisë kundër Ukrainës ka parë që ndikimi i huaj i Turqisë të rritet në një nivel që është bërë një bezdi për disa dhe e dobishme për të tjerët. Presidenti 68-vjeçar ndoshta nuk ka qenë kurrë aq polarizues në skenën ndërkombëtare sa është bërë kohët e fundit.

”Nga këndvështrimi i fuqive globale, Turqia përshtatet në kryqëzimin e Perëndimit dhe pjesës tjetër”, tha Sinan Ulgen, një ish-diplomat turk.

Përpara votimit, Erdogan ka qenë në një përpjekje për të ndrequr lidhjet e prishura dhe për të forcuar ato të vjetra. Ai gjithashtu ka qenë i etur për të shfrytëzuar anëtarësimin e Turqisë në NATO dhe për të pozicionuar veten si ndërmjetës në konfliktin e Ukrainës për të arritur interesat kombëtare dhe për të promovuar veten si një udhëheqës rajonal dhe global.

Mes atyre që shikojnë me vëmendje zgjedhjet turke në skenën ndërkombëtare, ka nga ata që mund të kenë rrënjë për Erdoganin, nga ata që kanë vendosur të jetojnë me të dhe nga ata që nuk duan asgjë më shumë se ta shohin atë të zhfukur në librat e historisë.

Këtu është një ndarje:

Rusia

Preferencat e Moskës në Turqi nuk janë sekret. Lufta e Ukrainës ka qenë një moment përcaktues për ndikimin ndërkombëtar të Turqisë, por edhe marrëdhëniet e saj me Rusinë.

Lidhjet e ngushta të Erdoganit me presidentin rus Vladimir Putin i kanë dhënë vendit të tij pozitën unike për të qenë i vetmi vend i NATO-s, veshët e të cilit i ka Rusia. Ai nuk i ka ndjekur aleatët e tij perëndimorë në vendosjen e sanksioneve ndaj Moskës dhe po zgjeron lidhjet energjetike me Rusinë ndërkohë që Perëndimi po i ndërpret ato.

“Putini i ka dhënë një shkallë të konsiderueshme mbështetjeje Erdoganit përpara zgjedhjeve në një mënyrë që asnjë lider tjetër global nuk e ka bërë”, tha Ulgen për CNN, duke përmendur bashkëpunimin e tyre në rritje si dëshmi të thellimit të lidhjeve të tyre.

Ankaraja dhe Moska po punojnë për krijimin e një qendre rajonale të gazit natyror në Turqi, që Erdogan tha më parë se mund të përdoret për të transportuar gaz në Evropë.

Turqia pritet gjithashtu t’i shtojë fuqinë bërthamore varësisë së saj në rritje energjetike nga Rusia. E ndërtuar, në pronësi dhe operuar nga Rusia, centrali i parë bërthamor i vendit pritet të bëhet funksional këtë vit, sipas agjencisë shtetërore të lajmeve TASS.

Të dy kombet gjithashtu koordinojnë aktivitetet e tyre në Siri, ku të dyja kanë një prani ushtarake, por mbështesin palët kundërshtare. Analistët thonë se Erdogan shpesh kërkon një dritë jeshile nga Moska – e cila mbështet regjimin e presidentit Bashar al-Assad në Siri – përpara se të nisë sulmet në vend.

“Është e qartë se Putini e ka bërë zgjedhjen e tij shumë transparente se kush dëshiron të fitojë në Turqi”, tha Ulgen.

Shtetet e Gjirit

Shtetet e Gjirit kanë qenë të pakënaqura me rolin e Turqisë në Lindjen e Mesme, por ata i kanë lënë mënjanë këto dallime dhe kanë vendosur të punojnë me Erdoganin.

Afrimet e fundit me shtetet e Gjirit sollën jo vetëm një injektim shumë të nevojshëm parash në ekonominë e ngadalësuar turke, thonë analistët, por shërbyen gjithashtu si një miratim i Erdoganit dhe një votë besimi në sundimin e tij.

Një vizitë historike e Erdoganit në Arabinë Saudite vitin e kaluar shënoi fundin e një mosmarrëveshjeje të ashpër midis Ankarasë dhe Riadit, që shpërtheu pas vrasjes dhe copëtimit të kolumnistit saudit të Washington Post, Jamal Khashoggi, në vitin 2018, në konsullatën saudite në Stamboll. Si Riadi ashtu edhe Emiratet e Bashkuara Arabe kanë kundërshtuar gjithashtu mbështetjen e Erdoganit për partitë islamike në rajon.

Udhëheqësi turk bëri gjithashtu vizitën e tij të parë shtetërore në Emiratet e Bashkuara Arabe në një dekadë vitin e kaluar, ku u takua me princin e atëhershëm të kurorës, Sheikh Mohamed bin Zayed Al Nahyan (i njohur si MBZ), i cili tani është president. Vizita pasoi një udhëtim historik të MBZ-së në Ankara në 2021.

Të dyja këto erdhën me përfitime financiare për Turqinë. Ankaraja mori një zotim për një depozitë në bankën qendrore prej 5 miliardë dollarësh nga Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe krijuan një fond investimi prej 10 miliardë dollarësh për Turqinë.

“Erdogan nuk i ka fituar kurrë zgjedhjet kur nuk ka dhënë rritje ekonomike”, tha Soner Cagaptay, drejtor i Programit Turk të Kërkimit në Institutin e Uashingtonit për Politikat e Lindjes së Afërt. “Kjo është arsyeja pse ai po përpiqet të kultivojë flukse financiare nga aktorë të jashtëm; rivendosja me të pasurit e shteteve të Gjirit, si sauditët, emiratet.

“Kjo kthesë në marrëdhënie tregoi se shtetet arabe të Gjirit presin që Erdogan të mbetet në pushtet për të ardhmen e parashikueshme”, tha Omer Taspinar, një profesor në Universitetin e Mbrojtjes Kombëtare në Uashington.

“Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe e shohin Erdoganin si një mbret/njeri të fortë dhe nuk besojnë se mbretërit largohen nga pushteti me zgjedhje”, tha ai, duke shtuar se lidhjet e reja të rregulluara janë “një martesë komoditeti” që balancon shqetësimet e Gjirit, si dhe i jep Erdoganit mbështetje financiare.

Perëndimi

Shtetet perëndimore do të ishin të lumtura të shihnin një Turqi post-Erdogan, sipas analistëve.

Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian kanë pasur vështirësi me liderin turk teksa ai vazhdon të qëndrojë në rrugën e pranimit të Finlandës dhe Suedisë në NATO dhe vazhdon të bashkëpunojë me Rusinë. Arsyetimi i Turqisë për ngecjen e anëtarësimit është se shteti nordik nuk ka ndërmarrë veprime konkrete kundër grupeve “terroriste” – kryesisht militantët separatistë Partia e Punëtorëve të Kurdistanit, e njohur gjithashtu si PKK – që Turqia akuzon Suedinë se i strehon.

Fija e fundit e kashtës së Turqisë dukej se ishte djegia e Kuranit gjatë një proteste jashtë ambasadës turke në Stokholm fundjavën e kaluar.

SHBA ka pasur pjesën e vet të problemeve me Erdoganin. Presidenti turk ka punuar prej muajsh për të marrë miratimin e shitjes së 40 avionëve luftarakë F-16 në Turqi, veçanërisht pasi vendi i tij është hequr nga programi F-35 që nga viti 2019, pas blerjes së sistemit raketor S-400 të prodhuar nga Rusia.

Burime të Kongresit dy javë më parë i thanë CNN se administrata Biden, e cila ka diskutuar kërkesën e Turqisë për F-16 për më shumë se një vit tani, po përgatitet t’i kërkojë Kongresit që të miratojë shitjen e avionëve. Erdogan nuk është shumë i popullarizuar as në Kongres dhe politikanët amerikanë kanë qenë kritikë ndaj Turqisë për të drejtat e njeriut.

Biden ende nuk e ka ftuar Erdoganin për një vizitë zyrtare, por të dy udhëheqësit u takuan në margjinat e samitit të G20 në nëntor.

“BE dhe SHBA do të ishin të lumtura të shihnin një Turqi pa Erdoganin”, tha Taspinar. “Një rezultat i tillë do të provonte se Turqia është ende një demokraci dhe mund të krijojë shpresë për një muaj mjalti me Perëndimin”.

Nadeen Ebrahim është gazetare që shkruan për Lindjen e Mesme, për CNN.

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.