Peruja ka nevojë për një qeveri që mund të zgjasë

Nëse pakënaqësia në rritje e publikut i ka vënë udhëheqësit e Amerikës Latine kudo te një vëmendje që nuk zgjat, ruajeni një mendim për Pedro Castillon.

Në harkun kohor të disa orëve, të mërkurën, presidenti i pafat peruan u shndërrua nga njeri i fortë, në një të arratisur dhe të burgosur.

Duke u përballur me një tjetër votë shkarkimi në legjislaturë, e treta e tij për 17 muaj në detyrë, Castillo bëri lëvizje për të parandaluar rrëzimin e tij të mundshëm duke njoftuar planet për të shpërndarë kongresin, për të thirrur një të ri dhe në rast se dikush kundërshton, të vendosë një gjendje përjashtimi.

Peruanët kishin një ide tjetër dhe dolën në rrugë në shenjë proteste, duke bllokuar hyrjen në ambasadën meksikane në Lima në rast se Castillo do të shfaqej duke kërkuar strehë.

Castillo nxori diçka të jashtëzakonshme: Bashkoi të gjithë vendin  kundër tij.

Bashkatdhetarët në të majtë, të djathtë dhe në qendër u mblodhën për të hedhur poshtë tentativën e tij për grushtshteti. As policia, as shefat e përbashkët të forcave të armatosura, as koalicioni i tij i majtë, nuk i dolën në ndihmë. Në kohën kur kongresi rëndohej, vetëm gjashtë ligjvënës mbështetën lojën autokratike të Castillos, kundër 101 që votuan për largimin e tij.

Për herë të pestë në dy vjet, Peruja ka një udhëheqës të ri: Ish-zëvendëspresidenten Dina Boluarte.

Ajo që vendit i duhet më shumë se një fytyrë e freskët, është stabiliteti bazë. Dhe kjo do të kërkojë forcimin e institucioneve qeverisëse dhe rishikimin e një prej sistemeve partiake më jofunksionale të Amerikës Latine.

Në të gjithë Amerikën Latine, presidentët në detyrë, duke u përballur me rritjen e çmimeve të ushqimeve, pabarazinë kokëfortë dhe ekonomitë ende të turbullta pas pandemisë, kanë marrë një rrahje.

Në Kili, ish-studenti radikal, Gabriel Boriq u ngrit në detyrë pas një morie kërkesash për një rivendosje totale, pasi votuesit në shtator hodhën poshtë kushtetutën e re të papërshtatshme që ai mbrojti. Në tetor, populisti brazilian, Jair Bolsonaro u bë i pari në detyrë që nga kthimi i demokracisë që humbi rizgjedhjen.

Castillo shtoi shkathtësinë dhe personalizmin kokëfortë në përzierjen radikale. Një ish-mësues i shkollës dhe organizator i sindikatave, i cili nuk kishte mbajtur kurrë poste të zgjedhura, fitoi presidencën me një diferencë “brisk”.

Megjithatë, në vend që të krijonte një konsensus, ai ndërtoi një bunker. Asnjë nga katër ministrat e tij të minierave nuk arritën të bënin një marrëveshje me sindikatat militante, duke e futur një nga sektorët më vitalë ekonomikë të vendit në kriza serike.

Autoritetet bujqësore nuk arritën të parashikonin mungesat e plehrave të importuara në vazhdën e pushtimit rus të Ukrainës, dhe kjo shkatërroi perspektivat për kulturat kryesore si qepa dhe patatet.

Peruja nuk është e huaj për politikën e kundërt. Udhëheqësit karizmatikë kanë shfrytëzuar në mënyrë të përsëritur refuzimin publik të partive tradicionale të vendit për të thyer ngërçet legjislative, shpesh për t’u vlerësuar nga populli.

Askush nuk e luajti kartën populiste më mirë se Alberto Fujimori (1990-2000), i cili përdori frikën e trazirave civile për të mbyllur kongresin dhe për të sunduar me dorë të hekurt liritë demokratike dhe të drejtat e njeriut ‘qofshin të mallkuar’. Pavarësisht brutalitetit për të cilin Fujimori më vonë u dënua me burg, shumë peruan e duartrokitën vetë grushtshtetin e tij të vitit 1992 si një lëvizje të nevojshme për të parandaluar një kryengritje. Sistemi i partive politike të Perusë ishte dëm kolateral.

Castillo u përpoq me të njëjtin marifet pa asnjë motiv të dukshëm, përveçse të kapej pas pushtetit.

Por, problemi i Perusë me demokracinë shkon përtej tij. Me të paktën 18 parti që kanë paraqitur kandidatë që nga viti 1980, zgjedhjet presidenciale janë kakofone dhe fraksioni pak më i zhurmshëm në përgjithësi mbizotëron.

Castillo kaloi në balotazhin presidencial vitin e kaluar me vetëm 18.9 për qind të votave, derisa rivali i tij, Keiko Fujimori, mblodhi pak më shumë se 13 për qind. Castillo mundi Fujimorin në raundin e dytë me 44 mijë vota nga 19 milionë të hedhura, dhe partia e tij kontrolloi mezi 12 për qind të Kongresit prej 130 vendesh. Ishte një recetë për paqëndrueshmëri.

Për të shpëtuar qeverisjen në demokracinë e katërt më të madhe të Amerikës Latine, Peruja ka nevojë për institucione më të forta, kontrollë dhe ekuilibër më të fortë.

Një problem ka qenë legjislatura njëdhomëshe e vendit, e cila është e çuditshme dhe e prirur për të tejkaluar. Ajo do të ndihmonte për të krijuar një senat, për të siguruar ekuilibrin dhe për të siguruar rendin.

Një masë tjetër do të ishte revokimi i ndalimit të rizgjedhjes së ligjvënësve, një rregull i gabuar që privon kongresin nga përfaqësuesit më me përvojë. Pa rregullime institucionale si këto, paqëndrueshmëria politike vetëm sa do të përkeqësohet.

“Tani për tani demokracia peruane është në kujdesin intensiv”, më tha Nicolas Saldías nga Economist Intelligence Unit. “Nuk do të duhet shumë që një autoritar tjetër popullor të marrë frenat”.

Është e paqartë nëse Boluarte e kupton këtë. Pasi u betua të mërkurën, ajo u zotua të përfundonte mandatin e Castillos, i cili zgjat deri në vitin 2026, vetëm për t’u kthyer prapa dy ditë më vonë për të thënë se do të ishte “e hapur” për të diskutuar zgjedhjet e reja.

Politika e trazuar e vendit mund të përdorë një rivendosje të plotë. Çdo gjë më pak vetëm do të dobësojë më tej demokracinë e Perusë dhe do ta mbajë zyrën më të lartë të vendit në një derë rrotulluese.

Autori i këtij opinioni Mac Margolis, është këshilltar i Institutit Brazilian Igarape.

(Publikuar në Washington Post, përkthyer nga Klankosova.tv)