Netanyahu po i prin një puçi kundër shtetit të tij – por rreziku nuk është vetëm për Izraelin

Edhe para se Gwyneth Paltrow e sapo liruar nga akuza të na jepte atë që ne jemi të detyruar ta quajmë Gjyqi i Shtrigave të Sllallomit, ajo tashmë i kishte bërë një dhuratë të qëndrueshme gjuhës. Për një çerek shekulli, ne kemi folur për momente të Dyerve Rrëshqitëse, në homazh ndaj romanit ndryshe të lehtë Paltrow, në të cilin një veprim i vetëm, i vogël ka pasoja që ndryshojnë jetën – duke hapur dy të ardhme shumë të ndryshme.

Njerëzit e përdorin frazën për t’iu referuar pirunëve në rrugën e jetës së tyre personale, por kjo vlen edhe për llojin më gjakatar të politikës ndërkombëtare. Shikoj udhëtimet e kundërta të kryera nga Irlanda e Veriut dhe Izraeli në 25 vitet e fundit dhe konkludoj se njëri hipi në trenin e duhur dhe tjetri e humbi atë – me pasoja që bëhen vetëm më tragjike.

Sigurisht, jo gjithçka në Irlandën e Veriut është rozë. Institucionet e vetëqeverisjes mbeten të pezulluara dhe këtë javë MI5 e ngriti nivelin e kërcënimit nga substancial në të rëndë. Por bisedoni me ata që janë përfshirë në ndërmjetësimin e marrëveshjes së të Premtes së Mirë, 25-vjetori i së cilës po afron, dhe ata e kanë të qartë se mijëra njerëz janë gjallë tani, të cilët do të ishin të vdekur, të vrarë, po të mos ishte për këtë marrëveshje. Më pak se dy javë më parë ne shënuam 20 vjetorin e një prej akteve më të këqija të kryera ndonjëherë nga një qeveri e Mbretërisë së Bashkuar. Në më pak se dy javë, ne mund të kujtojmë një nga më të mirët. (Është e çuditshme të mendosh se të dy ndodhën nën të njëjtin kryeministër).

Tani merrni parasysh Izraelin. Siç ndodh, procesi i paqes në Irlandën e Veriut u zhvillua paralelisht me një përpjekje të qëndrueshme për t’i dhënë fund konfliktit midis izraelitëve dhe palestinezëve. Të dy kaluan në Uashingtonin e viteve 1990, ku unë isha korrespondent i kësaj gazete, me përfaqësues të të dyja palëve në të dyja konfliktet vazhdimisht brenda dhe jashtë qytetit, secili duke përfituar nga përfshirja e drejtpërdrejtë e presidentit Bill Clinton. Paqebërësit e rraskapitur të Irlandës së Veriut arritën marrëveshjen e tyre në atë mëngjes të famshëm të Pashkëve me sy të zymtë. Paqebërësit e Izraelit dhe Palestinës nuk e bënë kurrë.

Rezultati ishte një intifadë e dytë dhe raund pas raundi gjakderdhjeje. Pushtimi nga Izraeli është tani në vitin e tij të 56-të, dhe kjo ka qenë një katastrofë për palestinezët padyshim, por gjithashtu ka qenë një fatkeqësi për vetë Izraelin. Siç paralajmëronin gjithmonë kundërshtarët e okupimit, kjo shtyp të pushtuarin dhe korrupton pushtuesin. Ka vetëm kaq kohë që një demokraci mund të mbijetojë ndërsa sundon mbi një popull tjetër.

Kjo ka ardhur në maje në tre muajt e fundit, me një lëvizje të Benjamin Netanyahu që do të rrezikonte, nëse jo do të shkatërronte, demokracinë izraelite. Ai dëshiron të pasivizojë gjykatën supreme të vendit, e cila është e gjitha, veçse i vetmi kontroll mbi pushtetin e një qeverie izraelite. Mes paralajmërimeve për një zbritje të afërt në diktaturë, izraelitët kanë demonstruar masivisht për 12 javë rresht. Pilotët rezervistë luftarakë, luftëtarët më elitë të Izraelit, njoftuan se nuk do të stërviteshin, por do t’i bashkoheshin protestave. Presidenti paralajmëroi luftë civile.

Fundjavën e kaluar, Izraeli shkoi në buzë të greminës. Netanyahu shkarkoi ministrin e tij të Mbrojtjes, i cili kishte bërë thirrje për një pauzë në “reformat” gjyqësore, duke bërë që qindra mijëra të dilnin në rrugë, spontanisht dhe natën vonë, për të thënë jo. Lëvizja sindikale thirri një grevë të përgjithshme, e cila, në mënyrë të pabesueshme, u mbështet nga shefat e tyre: imagjinoni TUC dhe CBI në një aksion të përbashkët greve për të kundërshtuar qeverinë e Britanisë. Udhëheqësit e këshillave lokale, duke përfshirë disa nga vetë partia Likud e Netanyahut, hynë në grevë urie për të protestuar kundër “grushtit gjyqësor” të liderit të tyre.

Përfundimisht, Netanyahu u tërhoq, duke njoftuar një “time out” për planet e tij. Por ai nuk i ka hequr ato. Ai mund t’i rikthejë ata në një mënyrë taktike më të zgjuar: pjesë-pjesë, në mënyrë që të mos ketë një fokus të vetëm, të mbledhur për të nxitur opozitën. Për më tepër, ai i hodhi një kockë të tmerrshme një prej aleatëve të tij më ekstremë të koalicionit. Për të fituar mbështetjen për pauzën, Netanyahu njoftoi se ministri i tij i Sigurisë, Itamar Ben-Gvir, një ekstremist i djathtë me bindje për nxitje raciste dhe mbështetje të një organizate terroriste, do të lejohej të formonte një “gardë kombëtare” të re direkt nën komandën e tij. Ai tingull i shëmtuar që dëgjoni është jehona e një historie të errët.

E gjithë kjo ka rëndësi për Izraelin, padyshim, i cili po përballet me atë që shumë e konsiderojnë si kërcënimin më të madh që nga themelimi i tij 75 vjet më parë. Një qeveri me pushtet të pakufizuar, pa gjykatë supreme në rrugën e saj, nuk do të përballej me asnjë pengesë nëse do të lëvizte drejt teokracisë, siç dëshirojnë disa në koalicion, ose nëse vendos të aneksojë Bregun Perëndimor duke mos u dhënë asnjë shtetësi apo të drejta miliona njerëzve palestinezë që jetojnë atje. Ata skenarë duken ekstremë, por kjo është një qeveri e mbushur me ekstremistë.

Nuk ka kuptim të thuhet se votuesit thjesht mund ta dëbojnë Netanyahun herën tjetër. Nëse gjykata supreme shkatërrohet, nuk do të ketë asgjë që ta ndalojë atë të ndryshojë rregullat elektorale – le të themi, duke ndaluar ato parti që ai i konsideron si kërcënim për sigurinë kombëtare. Kjo është arsyeja pse izraelitët kanë qenë në rrugë: ata e kuptojnë se e vetmja kohë për të ndaluar një diktaturë është kur ajo të vendoset. Nëse prisni, është shumë vonë.

Por kjo nuk është një çështje vetëm për izraelitët dhe palestinezët. Këtë javë fola me historianin bestseller Yuval Noah Harari, i cili paralajmëroi se ndërsa disa kanë thënë se ndryshimet e Netanyahut do ta kthenin Izraelin në Turqi ose Hungari, do të ishte shumë më keq se kaq: “Hungaria është ende anëtare e Bashkimit Evropian. Hungaria nuk mban nën okupim miliona njerëz. Hungaria nuk ka armë bërthamore. Hungaria nuk ka qindra mijëra të zellshëm fetarë me një plan ekspansionist. Nëse nuk e ndalojmë grushtin e shtetit antidemokratik në Izrael, ai mund t’i vërë flakën të gjithë Lindjes së Mesme”.

Është e vështirë të imagjinohet se do të kishim arritur në këtë pikë nëse izraelitët dhe palestinezët do të kishin bërë një përparim në vitin 1998, kur u nënshkrua marrëveshja e së Premtes së Mirë (qesharake, në të njëjtin vit u publikua Dyert Rrëshqitëse). Nëse pushtimi do të kishte përfunduar atëherë, nëse kolonët e Bregut Perëndimor do të ishin përballur, nëse tani do të jetonin dy shtete krah për krah. Nëse, nëse, nëse.

Në vend të kësaj, Izraeli është i destinuar të shikojë drejt Belfast-it dhe të mendojë për atë që mund të ketë qenë – dhe ndoshta të mësojë një mësim të papritur. Të gjithë yjet u rreshtuan për Irlandën e Veriut 25 vjet më parë, por një gjë thelbësore është nënvlerësuar: roli i amerikanëve irlandezë, jo më pak në bindjen e Klintonit që të angazhohej në radhë të parë. Është inkurajuese të shohësh diasporën hebreje të flasë kundër Netanyahut, duke ngritur demonstratat e veta, së bashku me izraelitët emigrantë, në Londër, Nju Jork, Sidnej dhe në mbarë botën, duke thyer disa tabu të kahershme siç e kanë bërë këtë. Diaspora duhet të bëjë shumë, shumë më tepër – duke përfshirë krijimin e lidhjes midis luftës së brendshme demokratike të Izraelit dhe pushtimit – por kjo mund të jetë një fillim i rëndësishëm.

Më në fund, një fjalë për ata që morën trenin e duhur 25 vjet më parë. Populli i Irlandës së Veriut ka ende shumë për të bërë, duke përfshirë një Brexit për të cilin nuk votuan kurrë. Por në Izrael ata mund të shohin se si mund të dukej alternativa: një konflikt pa fund dhe gjithë dhimbjen që kjo sjell. Dera e duhur u hap për ta – ata duhet të falënderohen për çdo ditë që hynë në të.

Jonathan Freedland është një kolumnist i Guardian dhe prezantues i podcastit të përjavshëm të politikës amerikane të Guardian. Ai gjithashtu prezanton The Long View të BBC Radio 4 dhe është autori i çmimit ‘The Escape Artist: The Man Who Break Out of Auschwitz to Warn the World’, së bashku me disa thrillerë me pseudonimin Sam Bourne. Ai është një fitues i mëparshëm i një çmimi Orwell për gazetari.

Kolumna është publikuar në Guardian dhe përkthyer nga Klankosova.tv.

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.