Çfarë do të duhet bërë për të parandaluar pandemitë e ardhshme?

Edhe pse kufizimet e COVID-19 po zbehen me shpejtësi në të gjithë botën, ne jemi ende të tronditur nga ndikimi i tre viteve të fundit. Më shumë se 6.8 milionë vdekje nga COVID-19 janë raportuar zyrtarisht, por numri i vërtetë mund të jetë afër 15 milionë. Ka pasur vuajtje të jashtëzakonshme dhe trazira sociale dhe ekonomike, dhe vetë virusi ende paraqet një rrezik të qartë dhe prezent, me një në pesë amerikanë që raportojnë simptoma të vazhdueshme “të gjata COVID”.

Më keq, COVID-19 është larg nga sëmundja e fundit zoonotike me potencialin për të shkatërruar popullsinë globale. Viruse të tjera të panumërta, shumë prej të cilave mbeten të nënstudiuara, janë zbuluar te kafshët. Secili prej tyre mund të shërbejë si burim i viruseve të reja njerëzore, të cilat shpesh e kanë origjinën nga familjet e viruseve të përsëritësve, si koronaviruset, ortomiksoviruset dhe filoviruset. Kur viruset nga këto familje shfaqen te gjitarët ose zogjtë, ekziston gjithmonë rreziku që ata të mund të zhvillojnë potencialin për të infektuar njerëzit. Dhe kur kjo ndodh, fakti i globalizimit do të thotë që ato viruse mund të përhapen më shpejt se kurrë më parë.

Një sfidë kryesore, pra, është zbulimi dhe identifikimi i viruseve që paraqesin rreziqet më të mëdha për njerëzit. Nëse ne mund të zbulojmë një virus të ri njerëzor në ditët më të hershme të shpërthimit të një sëmundjeje, do të kemi një shans shumë më të mirë për të zbatuar masat e nevojshme për të parandaluar një tjetër pandemi globale. Për këtë qëllim, një artikull i kohëve të fundit në Science propozon ngritjen e një tubacioni eksperimental ku studiuesit mund të testojnë viruset e kafshëve për katër veti thelbësore në përputhje me infeksionin njerëzor.

Duke identifikuar viruset që paraqesin rrezikun më të lartë për zoonozën (transmetimi nëpër specie), ne më pas mund të hapim me shpejtësi panele diagnostikuese për të zbuluar infeksione të reja njerëzore. Diagnostifikimi i bazuar në reaksionin e zinxhirit të serologjisë dhe polimerazës janë aktualisht zgjidhjet më praktike për mjediset e kujdesit shëndetësor në mbarë botën. Por ato janë specifike për patogjenin, kështu që ato janë efektive vetëm kur klinicistët dhe shkencëtarët e dinë se cilët patogjenë duhet të testohen.

Një virus shtazor ka nevojë për katër veti thelbësore biologjike në mënyrë që të infektojë njerëzit: ai duhet të përdorë versionin njerëzor të receptorit të tij të hyrjes qelizore për të hyrë në qelizat njerëzore; duhet të përdorë proteinat ndërqelizore të njeriut për të replikuar dhe për të dalë nga qelizat njerëzore; duhet të kapërcejë përgjigjet e lindura imune të njerëzve; dhe duhet të shmangë funksionet para-ekzistuese të imunitetit adaptues të njeriut si antitrupat dhe qelizat T.

Viruset e kafshëve që kanë shumicën e këtyre veçorive, siç janë arteriviruset e primatëve, padyshim që garantojnë shënjestrimin nga mjete të reja diagnostikuese. Teste të tilla mund të grupohen në panele rajonale për t’u përdorur në diagnostikimin e sëmundjeve të pazakonta ose të paarritshme njerëzore, si dhe për të monitoruar popullatat e shëndetshme për qëllime të mbikëqyrjes së virusit.

Vetia e parë zoonotike, aftësia për të hyrë në qelizat njerëzore, është shpesh më e lehta për t’u studiuar, sepse ne mund të testojmë proteinën sipërfaqësore të një virusi shtazor duke e inxhinieruar atë në një virus raportues. (Një gjenomit të virusit raportues i mungojnë gjenet thelbësore për riprodhimin viral, duke e bërë atë të sigurt për qëllime kërkimi dhe mbikëqyrjeje). Kjo metodë është treguar se demonstron se disa tibroviruse të studiuara dobët nga familja Rhabdoviridae mund të hyjnë në qelizat njerëzore, megjithëse shumimi i tyre brenda qelizave njerëzore është i pasigurt.

Aftësia për t’u shumuar, vetia e dytë biologjike që viruset kanë nevojë për të infektuar njerëzit, përfshin një proces kompleks që kërkon ndërveprime me disa proteina strehuese ndërqelizore. Edhe një papajtueshmëri e vetme mund të parandalojë një virus shtazor të shumohet në qelizat njerëzore.

Ka pak kërkime mbi vetinë e tretë: si ndërveprojnë viruset e kafshëve me imunitetin e lindur nga njeriu përtej përgjigjes së interferonit. Kjo është linja e parë e mbrojtjes kundër infeksioneve virusale. Kjo funksionon duke gjeneruar një mjedis ndërqelizor që kufizon riprodhimin e virusit dhe sinjalizon praninë e një patogjeni viral në krahun adaptiv të përgjigjes imune. Nevojiten studime të mëtejshme për të përcaktuar, për shembull, pse disa ebolaviruse mund të shumohen në qelizat njerëzore, por rrallëherë infektojnë njerëzit në natyrë. Në këto raste, duket se ka mekanizma të fuqishëm imunitarë të lindur që mbrojnë kafshët, duke përfshirë njerëzit, nga transmetimi ndër-specie.

Vetia përfundimtare është aftësia për të kapërcyer imunitetin adaptues para-ekzistues të njeriut, siç janë antitrupat neutralizues dhe qelizat T citotoksike. Ndërsa përgjigjet njerëzore të ngritura kundër një virusi mund të testohen për reaktivitet ndaj një virusi të dytë, nuk dihet se sa neutralizimi i kryqëzuar do të ishte i mjaftueshëm për të mbrojtur njerëzit nga infeksioni ose sëmundje të rënda nëse ekspozohen ndaj viruseve potencialisht zoonotikë.

Për të zbuluar shpërthimet në fillimin e tyre, mjekët dhe shkencëtarët duhet të jenë në gjendje të gjurmojnë viruset e kafshëve në popullatat njerëzore. Megjithatë, sistemet tona të kujdesit shëndetësor aktualisht luftojnë për të ofruar testime edhe për viruse të mirëkuptuara. Ne kemi nevojë urgjente për investime më të mëdha në kujdesin shëndetësor universal dhe të qasshëm, i cili do të kishte përfitimin shtesë të rritjes së aftësive tona për mbikëqyrjen e viruseve.

Por përveç kësaj për protokolle më gjithëpërfshirëse të mbikëqyrjes dhe sisteme më të forta shëndetësore, ne gjithashtu duhet të adresojmë shkaqet themelore të shfaqjes së sëmundjeve zoonotike, të tilla si shpyllëzimi, tregtia e kafshëve të egra dhe ndryshimet klimatike. Ndërsa zbatimi i një kuadri gjithëpërfshirës të parandalimit të pandemisë do të kërkojë investime të konsiderueshme, kostoja e mosveprimit është e sigurtë se do të jetë shumë më e lartë. Rritja e popullsisë, zgjerimi i urbanizimit dhe cenimi i natyrës dhe rifillimi i udhëtimeve të rregullta ajrore do të thotë se shpërthimet e sëmundjeve infektive do të vazhdojnë të na mundojnë.

Ata tashmë janë. Rastet e reja të gripit të shpendëve shumë patogjene në të gjithë Shtetet e Bashkuara dhe në pjesë të tjera të botës janë një thirrje zgjimi. Gjithmonë duhet të supozojmë se pandemia e ardhshme është më afër sesa mendojnë shumica e njerëzve.

William A. Haseltine, një shkencëtar, sipërmarrës i bioteknologjisë dhe ekspert i sëmundjeve infektive, është kryetar dhe president i organizatës globale të mendimit shëndetësor ACCESS Health International. E drejta e autorit: Project Syndicate, 2023.

Kolumna është publikuar në Preject Syndicate dhe përkthyer nga Klankosova.tv.

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.