Ballkani Perëndimor: I anashkaluar, por jo i parëndësishëm

Lëvizja e Ballkanit Perëndimor drejt BE-së ka qenë e ngadaltë, por realitetet gjeopolitike po detyrojnë një rivlerësim të politikës së bllokut për anëtarësim rreptësisht të bazuar në merita.

Me konfliktet që janë ndezur mbi Ukrainën dhe rreth Izraelit dhe një qendër të vëmendjes në rritje të kthyer nga Kina, Ballkani ka dalë jashtë vëmendjes ndërkombëtare. Vendet e Ballkanit Perëndimor – tre prej tyre vetë anëtarë të NATO-s – besohet se janë të rrethuara në mënyrë të sigurt nga vendet anëtare të Bashkimit Evropian dhe NATO-s, dhe për këtë arsye konsiderohen nën kontroll. Bisedat se ata janë një “oborr rrezikshëm i paqëndrueshëm i brendshëm” apo “nënbarku i butë” i BE-së është tërhequr ose është eklipsuar nga sfida të tjera. Në fakt, është inkurajuese të shohësh shifrat e rritjes ekonomike të gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor – Shqipërisë, Bosnjë dhe Hercegovinës, Malit të Zi, Kosovës, Serbisë dhe Maqedonisë së Veriut – mesatarisht 3.4 përqind në vitin 2024, duke tejkaluar pjesën tjetër të rajonit më të gjerë të Evropës qendrore dhe lindore, me përjashtim të Turqisë (3.4 përqind) dhe Rusisë (3.8 përqind).

Megjithatë, 21 vjet që kur anëtarët e BE-së premtuan solemnisht anëtarësim për grupin prej pesë ose gjashtë (në varësi të qëndrimeve të ndryshme të anëtarëve të BE-së ndaj Kosovës) në Selanik në 2003, zotimi është larg nga përmbushja. Procesi i anëtarësimit në BE po përparon ngadalë, pavarësisht progresit të vendeve në standardizimin në nivelet teknike dhe rregullatore dhe pavarësisht nga një sërë projektesh të financuara nga BE-ja, duke përfshirë një premtim të fundit të “planit të rritjes” prej 6 miliardë eurosh. Progresi ishte i dukshëm në një samit të fundit në Berlin me vendet e interesuara të BE-së dhe gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor. Kjo vjen 10 vjet pas fillimit të këtyre samiteve vjetore, të njohura si Procesi i Berlinit. Këto ngjarje kanë për qëllim të ndihmojnë në sigurimin e përparimit të kandidatëve në zhvillimin e një tregu të përbashkët rajonal, të lehtësojnë arsimin terciar brenda rajonit, të realizojnë dhjetëra projekte transporti dhe të reduktojnë tarifat rajonale të roaming.

Në fakt, pati një përparim të jashtëzakonshëm: tejkalimi total i paprecedentë, eksperimental dhe në dukje i suksesshëm i sistemit gjyqësor të Shqipërisë. I gjithë trupi i magjistratëve, gjyqtarëve dhe avokatëve u desh t’i nënshtrohej një procesi vettingu. Për të shmangur këtë, disa dhanë dorëheqjen dhe ata që dyshoheshin për përfshirje të mundshme me korrupsionin u përjashtuan. Kjo la një zbrazëti të përkohshme prej gati 60 përqind, por ata që mbetën ishin të besueshëm.

Fakte dhe shifra

• Afati kohor i kandidaturave të Ballkanit Perëndimor në BE

Shqipëria: Aplikoi për anëtarësim në vitin 2009; statusi kandidat i dhënë në vitin 2014; KE thotë se kandidatura e Shqipërisë po përparon pa probleme.

Bosnja dhe Hercegovina: Aplikoi për anëtarësim në vitin 2016; statusi i kandidatit i dhënë në 2022; në mars 2024 KE vendosi të hapë negociatat e anëtarësimit.

Mali i Zi: Aplikoi për anëtarësim në vitin 2008; statusi i kandidatit i dhënë në vitin 2010; pas tetë vjet negociatash për anëtarësim janë hapur të 33 kapitujt e shqyrtuar, nga të cilët tre janë mbyllur përkohësisht.

Maqedonia e Veriut: Aplikoi për anëtarësim në vitin 2004; statusi i kandidatit i dhënë në 2005; në vitin 2022 KE filloi procesin e shqyrtimit, i cili po ecën pa probleme.

Serbia: Aplikoi për anëtarësim në vitin 2009; statusi i kandidatit i dhënë në vitin 2012; marrëveshja e asociimit e hyrë në fuqi në vitin 2013; 22 nga 35 kapitujt janë hapur dhe tre janë mbyllur përkohësisht.

Kosovë: Në vitin 2005 KE miratoi një komunikatë mbi Një të Ardhme Evropiane për Kosovën; në vitin 2012 KE nxori një studim fizibiliteti për një marrëveshje asociimi me Kosovën dhe marrëveshja hyri në fuqi në vitin 2016. Kosova mbetet një kandidate potenciale.

Në kontrast me përparimin e Shqipërisë, Maqedonia e Veriut, ndonëse është një reformatore e mirë e BE-së që zgjidhi çështjet politike me fqinjin e saj jugor, Greqinë, duke rënë dakord për të ndryshuar me kushtetutë emrin e saj, tani po frenohet vazhdimisht nga pranimi kryesisht nga kërkesat politike të fqinjit të saj lindor të BE-së, Bullgarisë.

Serbia dhe Kosova – Beogradi dhe Prishtina sipas vendeve të BE-së që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës (Spanja, Sllovakia, Rumania, Greqia dhe Qipro) – kanë arritur përparim modest në çështjen kryesore të pajtimit dhe normalizimit, nëse jo edhe njohjes reciproke.

I zhgënjyer nga Brukseli, Beogradi vështirë se mund të fajësohet për ndjekjen e një politike të jashtme shumë-vektorëshe të trashëguar nga roli i Jugosllavisë në Lëvizjen globale të të Painkuadruarve. Kjo politikë përfshin lidhje të balancuara me kujdes me BE-në dhe Gjermaninë, në veçanti, si dhe me Kinën, Turqinë dhe – natyrisht – Rusinë. Ministri i Jashtëm i Serbisë, Marko Gjuriq, dikur ambasador në Shtetet e Bashkuara, ka ndihmuar që marrëdhëniet e Beogradit me Uashingtonin të lulëzojnë kundër të gjitha mosmarrëveshjeve, pavarësisht lidhjeve të ngrohta të vendit me Moskën dhe Pekinin.

Kosovarët, nga ana tjetër, janë shumë të varur nga lidhjet e tyre të veçanta me ShBA-në, të cilat kanë qenë disi të tendosura për shkak të pozicionit shumë parimor, por shpesh në dukje kokëfortë dhe i bezdisshëm i kryeministrit të tyre Albin Kurti kundrejt pakicës së mbetur serbe në Kosovë.

Mali i Zi me diell, me pak ndihmë nga miqtë të tij, e ka përballuar me respekt ndryshimin e brendshëm të gardianëve (fundi i epokës së presidentit dhe kryeministrit afatgjatë Milo Gjukanoviq) dhe duket se po përparon vërtet në procesin e harmonizimit me BE-në si politikisht ashtu edhe teknikisht. Është në rrugën për t’u bërë ndoshta i pari i grupit të Ballkanit Perëndimor që do të konsiderohet seriozisht për anëtarësim.

617,000 qytetarët e Malit të Zi (vetëm pak më shumë se Malta) mund të absorbohen lehtësisht në bllok pasi ekonomia e tij në rritje të shpejtë mund të mbështetet në turizëm, me energjinë elektrike që është një nga pikat kryesore të eksportit. Mirëpritja e një vendi si Mali i Zi nga Brukseli është një frut i vogël për të sinjalizuar se stanjacioni mund të kapërcehet dhe se BE-ja nuk është vetëm fjalë, por mund të japë rezultate nëse dëshiron.

Negociatat me Shqipërinë u hapën politikisht në Konferencën e parë Ndërqeveritare (ICG) në korrik 2022. Kapitulli i parë, që përbën grupin e synimeve të BE-së që përfshin themelet e shtetit ligjor dhe demokracisë, u hap përfundimisht për negociata pak kohë më parë. Sipas ish-kryenegociatorit të Tiranës për pranimin në BE, Zef Mazi, kjo erdhi falë presidencës aktuale hungareze të Këshillit të BE-së që konferenca e fundit e ICG-së, e vonuar, u mbajt për të përcaktuar kapitujt e ardhshëm të negociatave që do të hapeshin. Një ICG tjetër për Malin e Zi është planifikuar për këtë muaj. Megjithatë, anëtarët e BE-së mund të theksojnë nevojën për një reformë paraprake të BE-së (për të akomoduar anëtarë shtesë), e cila do të pengonte përsëri pranimin e çdo shteti.

Pjesa lindore e Ballkanit

Vazhdimi i pranimit të kandidatëve mund të ecë paralelisht me reformën e brendshme të BE-së, pasi që të dyja nuk duhet të jenë reciprokisht ekskluzive. Në këtë kontekst, vendet e Ballkanit Perëndimor, të cilat nisën rrugën e integrimit gati 30 vjet më parë, e konsiderojnë të dëmshme që Ukrainës, një gjiganti bujqësor, iu dha statusi i kandidatit në qershor 2022 për motive politike. Politika e integrimit të Ukrainës në bllok mund të shkaktojë një debat të gjatë në BE se si të përshtaten rregullat për të akomoduar kandidatët e mëtejshëm, duke penguar ende përparimin e shteteve relativisht të vogla të Ballkanit si Mali i Zi, Shqipëria apo Maqedonia e Veriut.

Në vitin 2022, BE-ja filloi të bashkëfinancojë të gjithë funksionimin e shtetit dhe ushtrisë së Ukrainës, duke ndjekur me shpejtësi një proces të menjëhershëm preferencial të anëtarësimit në BE për Kievin. Ky përjashtim nga parimet e tij të meritës të shpallura deri më tani justifikohet nga rëndësia e jashtëzakonshme gjeopolitike e sulmit të Rusisë ndaj Ukrainës. Megjithatë, pasojat e kësaj lëvizjeje në strategjinë e përgjithshme të zgjerimit të BE-së mbeten të pasigurta. Pyetja është se si mund të përpihet ngarkesa e proceseve “të vjetra” të anëtarësimit për Ballkanin Perëndimor (plus, në teori, Turqinë) përmes shtimit joproporcional të Ukrainës.

Në fund të fundit, ajo që duhet të përcaktohet është përqindja e territorit dhe popullsisë së Ukrainës nën vijat e frontit aktual dhe në zhvillim që mund të integrohen në BE. Nëse fatet e anëtarësimit të Ballkanit dhe Ukrainës do të ndërthureshin efektivisht, ato në mënyrë të pashmangshme do të përcaktoheshin nga rezultati i luftës së Rusisë.

Skenarët

Në përgjithësi, disa skenarë për anëtarësimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe Ukrainës janë të imagjinueshme në afat të mesëm.

Vështirë i mundshëm: BE arrin në përfundim se pranimi i Ballkanit Perëndimor është e vetmja rrugë përpara

Ndoshta e vetmja mënyrë drejt një evolucioni të sigurt të qetë dhe paqësor të rajonit, ndërkohë që çështjet më të mëdha të Serbisë, Kosovës dhe Bosnjë-Hercegovinës mbeten ende për t’u adresuar plotësisht, është pranimi evropian se është koha për t’u dhënë anëtarësim të plotë më shumë shteteve të Ballkanit Perëndimor.

Në një skenar të tillë, BE-ja e mban procesin e anëtarësimit të Ballkanit Perëndimor të ndarë mjeshtërisht nga të tjerët, si Ukraina (ose Turqia), përshpejton negociatat dhe për kohë të shkurtë arrin të pranojë Malin e Zi dhe ndoshta edhe Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut si Shtetet anëtare të 28, 29 dhe 30 të BE-së. Ky proces do të dërgonte sinjale të shumta pozitive: se BE-ja më në fund po vepron në mënyrë strategjike dhe është e aftë të vazhdojë me zgjerimin, se mban premtimet dhe vlerëson përpjekjet e kandidatëve dhe se pranon kombësitë sllave dhe ato shqiptare. Më pas, vëmendja do të kthehej më shumë drejt shteteve më të mëdha si Serbia apo Ukraina.

Nxjerrja e depozitave të pasura të lëndëve të para që gjenden në të gjithë Ballkanin (të tilla si depozitat e pashfrytëzuara të litiumit në Serbi dhe Bosnjë dhe Hercegovinë ose shumëllojshmëria e mineraleve në zonën e Trepçës në veri të Kosovës) mund të bëhet një ndihmë për rajonin pasi punësimi dhe pasuria janë bazë e shkëlqyer për tejkalimin e rivaliteteve të trashëguara. Megjithatë, mbeten pyetjet: A do të jenë të gatshme dhe të afta shtetet aktuale anëtare të BE-së dhe industritë e tyre vendase të ndihmojnë zhvillimin dhe përdorimin e këtyre pasurive? A mundet BE-ja të ndihmojë Serbinë dhe Kosovën që ta përfshijnë këtë çështje të rëndësishme dhe premtuese në dialogun e tyre?

I mundshëm: Më shumë vonesa dhe matje në rritje

Është i mundur një skenar pa përparime, por edhe pa pengesa, duke e mbajtur rajonin retorikisht “të ngrohtë” ndërsa ai ecën përpara, duke humbur banorë për shkak të niveleve të ulëta të lindjeve dhe migrimit të lartë të të rinjve në vendet kryesisht të BE-së. Në këtë këndvështrim, popullatat votojnë gjithnjë e më shumë për agjendat nacionaliste që, nga ana tjetër, vënë frenat mbi reformat dhe hapjet.

BE-ja ndihmon me një plan rritjeje për Ballkanin Perëndimor dhe me Instrumentin e famshëm të ngadaltë dhe burokratik për Para-anëtarësimin, i cili, ndërkohë, është lënë në hije nga flukset e shumta të ndihmës prej shumë miliardë eurosh për Ukrainën. Pavarësisht vullnetit të mirë midis liderëve rajonalë, nëse ritmet e respektueshme të rritjes ekonomike vazhdojnë, asgjë dramatike nuk mund të pritet të ndodhë. Megjithatë, tendenca rënëse demografike dhe rreziku i rishfaqjes së tensioneve politike do të rritet përsëri.

Më pak i mundshëm: Zhvillime rrënjësisht negative

Ekziston gjithashtu një mundësi më e vogël për zhvillime negative, për shembull, pas krizave ekonomike, trazirave të brendshme, efekteve kolaterale të luftës në Ukrainë ose ardhjes së një lloji tjetër lideri në rajon. Pavarësisht nga të gjitha kritikat, dy burrat shtatlartë në krye të shteteve më të mëdha sllave dhe shqiptare të rajonit, presidenti Alleksandar Vuçiq i Serbisë dhe kryeministri Edi Rama i Shqipërisë, po ndjekin një rrugë racionale, të moderuar – të paktën retorikisht. Në mungesë të këtyre liderëve të sprovuar dhe gjakftohtë, fantazmat e së kaluarës mund të ktheheshin lehtësisht, veçanërisht në shtetin më të brishtë ballkanik, Bosnjë dhe Hercegovinë, një lloj Jugosllavie në miniaturë.

Konkluzioni

Një integrim i shpejtë i çdo territori ballkanik në hapësirën e BE-së që rrethon plotësisht rajonin është një zgjidhje logjike, e lehtë dhe e arsyeshme për të gjithë. Mendoni vetëm se BE-ja dhe rreth 450 milionë banorët e saj janë dhe do të merren me rajonin e Ballkanit Perëndimor prej 18 milionë banorësh. Do të kërkonte një vizion strategjik, një përpjekje të vërtetë urgjente dhe një shpërndarje serioze të mjeteve dhe burimeve politike dhe ekonomike. Shpenzimet pothuajse të qëndrueshme të BE-së për Ukrainën po demonstrojnë se një përpjekje e rëndësishme evropiane është krejtësisht e mundur. Në vlerësimin përfundimtar, futja e shteteve të Ballkanit Perëndimor në bllok do të kushtonte shumë pak në krahasim me korrigjimin e çdo situate konflikti duke ofruar një mori përfitimesh për të gjithë kontinentin evropian.

Mantra e vlerësimit të BE-së për kandidatët ka qenë gjithmonë e “bazuar në merita”. Konkluzionet përkatëse të këshillit nga kriteret e Kopenhagës e në vazhdim e kanë bërë të qartë se cilët janë hapat për anëtarësim. Për vendet e Ballkanit Perëndimor, BE-ja i ka ndjekur nga afër këta hapa, duke vepruar në mënyrë rigoroze sipas librit. Nëse ndiqet, kjo do të ishte rruga e besueshme edhe për Ukrainën dhe Moldavinë.

BE-ja mund të “blinte” paqen dhe prosperitetin e garantuar. Është e mundur nëse shtetet anëtare vendosin vërtet ta bëjnë këtë. Administratat e reja në Bruksel, Uashington dhe Berlin do të hyjnë në detyrë pothuajse njëkohësisht. Vendimet e tyre do të formësojnë zhvillimet në të gjithë Evropën, duke përfshirë edhe cepin gjysmë të harruar juglindor të kontinentit evropian që është Ballkani.

Klaus Wolfer është diplomat austriak.

Shkrimi origjinal është botuar në “gisreportsonline”, dhe është përkthyer e përshtatur nga Klankosova.tv.

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.