Vetëm duke falur – dhe duke harruar – Irlanda mund të lëvizë nga e kaluara e saj

Nëse do të kisha humbur një anëtar të familjes të Dielën e përgjakshme në Irlandën e Veriut në 1972, jam i sigurt se do të doja që dikush të sillej para drejtësisë.

As nuk do të më interesonte kur.

Në të vërtetë, megjithëse i zjarrtë për faljen dhe rehabilitimin, në një rast të tillë jam i sigurt se do të doja dënim. Unë jam njeri dhe hakmarrja është një emocion njerëzor – megjithëse do ta quaja “drejtësi”.

Por një drejtësi e tillë duhet t’i nënshtrohet dy kufizimeve.

Njëra është se duhet të jetë e verbër dhe e paanshme; tjetra është se drejtësia në një farë mase duhet të jetë proporcionale me kalimin e kohës.

Kostot janë të rëndësishme. Jeta duhet të ecë përpara.

Vendimi i qeverisë këtë javë për të shpallur një amnisti në Irlandën e Veriut dhe për të mbyllur akuzat kundër ushtarëve të përfshirë në të dielën e përgjakshme u nxit nga kufizime të tilla.

Faji për disa mund të jetë i qartë, por ka kaluar gjysmë shekulli.

Vrasjet e pajustifikuara nuk janë të rralla në luftë, jo më pak në të ashtuquajturat “luftëra midis popujve”; dëshmitarë të çështjeve të vazhdueshme kundër trupave britanike në Irak.

Këtu të akuzuarit janë burra të moshuar, dhe dënimet në raste të tilla janë të vështira për t’u arritur.

Ministri i Irlandës së Veriut, Brandon Lewis, ka propozuar një amnisti të përgjithshme për krimet e kryera gjatë problemeve para armëpushimit të vitit 1998.

Ai sugjeron një “komision të së vërtetës dhe pajtimit” bazuar në modelin e përdorur në Afrikën e Jugut dhe mw gjerw.

Pretendimet do të hetohen – ka rreth 1200 vdekje që po shqyrtohen nga policia e Irlandës së Veriut – dhe informacioni i mbledhur dhe tretur, por pa frikë nga hakmarrja ligjore.

Propozohen madje një muze dhe memorial kufitar.

Nuk do të jetë për t’u habitur që propozimi i Lewis nuk ka kënaqur asnjë nga palët e përfshira në provincë – përveç, supozojmë, ushtrinë britanike.

Irlanda nuk bën amnisti.

Çështja ishte aq e ndjeshme sa të lihej jashtë marrëveshjes të së Premtes së Mirë në 1997. Në vend të kësaj kishte një varg të hutuar faljesh dhe lirimesh në burg, duke bërë që Partia Demokratike Unioniste të kundërshtonte marrëveshjen.

Kjo e la fushën të hapur për çështje gjyqësore të përjetshme ndërsa viktimat nga të dy palët luajtën turbulencat nëpër gjykata. Vetëm në dekadën e kaluar, rreth 1,000 raste kanë konsumuar pjesën më të madhe të një ndihme juridike marramendëse 500 milion £, pavarësisht, sipas Lewis, “pothuajse kurrë nuk u sigurojnë familjeve përgjigjet ose rezultatin që ata kërkojnë”.

Salla e gjyqit është një vend më i mirë për të arritur kënaqësinë e viktimës sesa një prapavijë e Belfastit, megjithëse moda e vonuar në të cilën ka vazhduar procesi ligjor është e egër.

Edhe kështu, propozimi i Lewis mund të jetë i arsyeshëm.

Një komision i së vërtetës duhet të preferohet nga një pengesë e përjetshme përmes një zone të kushtueshme gjyqësore. Devijimi i kostove aktuale të proceseve gjyqësore në një fond lehtësimi me siguri do të ishte një përdorim më i mirë i parave publike. Viktimat janë përfituese të preferueshme sesa avokatë.

Komunitetet rivale të Irlandës së Veriut mbeten të përcaktuara nga e kaluara e tyre. Që nga “plantacionet” protestante të shekujve 16 dhe 17, asnjë brez nuk i ka shpëtuar një forme të konfliktit komunal, shpesh me skajshmëri mizorie të panjohura në anën britanike të Detit Irlandez. I gjithë vendi është një memorial për një akt të mbrapshtë të monarkëve të kaluar anglezë, përpjekja për të zhdukur katolicizmin irlandez me zgjidhje koloniale. Trashëgimia moderne e asaj përpjekjeje është pa dyshim faji i Anglisë.

Detyrimi i guvernatorëve të saj aktualë – dhe ata janë ende britanikë – është të bëjnë gjithçka për të ecur përpara. Premtimi i Boris Johnson mbi protokollin e Brexit në Irlandën e Veriut mund të jetë rrënjosur në një gënjeshtër.

Por gënjeshtra – se nuk kishte nevojë për një pengesë në Detin Irlandez – mund ta ketë shtyrë vendin një hap më afër një strehimi me jugun, fillimisht në tregti por në mënyrë të pashmangshme në zona të tjera të sovranitetit.

Sindikatat militante gjithmonë do të kundërshtojnë çdo amnisti për URI (Ushtrinë Republikane Irlandeze). Armiqësia e gjatë është arsyeja e tyre për të ekzistuar – siç është ajo e URI-së. Por militantizmi qartë po humbet mbështetjen elektorale. Sondazhet tregojnë se opinioni tani është qafë e qafë në lëvizje drejt ribashkimit, me zbutjen e opozitës edhe midis protestantëve, ndërsa Sinn Fein vazhdon të pastrojë imazhin e saj dhe të forcohet në jug.

Ajo që vendi ka më shumë nevojë është të lërë konfliktet e kaluara pas tij. Duhet të vendosë atë cilësi shumë të nënvlerësuar në historinë e çdo kombi: aftësinë për të harruar. Pengesa për të harruar në Irlandën e Veriut është gdhendur nëpër kodrat dhe fushat e kufirit të saj me jugun, një memorial në këmbë për ndarjen komunale.

Replikohet në qytetin e “mureve të paqes” të Belfastit.

Që kudo në Evropën e shekullit 21 duhet të ndiejë nevojën për barriera të tilla midis qytetarëve të saj është një njollë në politikën e Ishujve Britanikë.

Këto pengesa, fizike dhe metaforike, janë ato me të cilat e vërteta dhe pajtimi duhet të përballen.

Por lajmi më i mirë nga Irlanda e Veriut do të ishte që “partia e harruar” të fitojë, për të parë virtytin në një Irlandë të bashkuar në të ardhmen. Nëse është kështu, duhet të shpresojmë që komisionet, përmendoret dhe muzetë e Lewis të dërgohen jo në kujtesë, por në harresë.

• Simon Jenkins është një kolumnist i Guardian

klankosova.tv

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.