Tranzicioni i energjisë përballet me realitetin

“Tranzicioni i energjisë” nga hidrokarburet tek burimet e rinovueshme dhe elektrifikimi është në ballë të debateve të politikave në ditët e sotme. Por 18 muajt e fundit kanë treguar se kjo ndërmarrje është më sfiduese dhe më komplekse sesa mund të mendohej vetëm nga studimi i grafikëve që shfaqen në shumë skenarë. Edhe në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë, të cilat kanë miratuar nisma masive (të tilla si Akti i Reduktimit të Inflacionit dhe RePowerEU) për të lëvizur gjërat përpara, zhvillimi, vendosja dhe rritja e teknologjive të reja nga të cilat varet përfundimisht tranzicioni do të përcaktohet vetëm me kalimin e kohës.

Termi “tranzicion i energjisë” sugjeron që ne thjesht po bëjmë një hap më shumë në rrugëtimin që filloi shekuj më parë me Revolucionin Industrial. Por duke ekzaminuar tranzicionet e mëparshme të energjisë për librin tim “The New Map” (Harta e Re), u mahnita se sa i ndryshëm është ky.

Ndërsa teknologjia dhe avantazhi ekonomik nxitën tranzicionet e mëparshme, politika publike është tani faktori më i rëndësishëm.

Për më tepër, tranzicionet e mëparshme të energjisë u shpalosën gjatë rrjedhës së një shekulli ose më shumë, dhe ato nuk i zhvendosën plotësisht teknologjitë ekzistuese. Nafta kapërceu qymyrin si burimi kryesor i energjisë në botë në vitet 1960, megjithatë ne tani përdorim tre herë më shumë qymyr se sa atëherë, me konsumin global që arriti një rekord të lartë në vitin 2022.

Në të kundërtën, tranzicioni i sotëm synon të shpaloset në pak më shumë se një çerek shekulli dhe që të mos jetë shtesë. Duke pasur parasysh shkallën e asaj që është parashikuar, disa shqetësohen se analizës makroekonomike i është kushtuar vëmendje e pamjaftueshme në procesin e planifikimit të politikave. Në një punim të vitit 2021 për Institutin Peterson për Ekonominë Ndërkombëtare, ekonomisti francez Jean Pisani-Ferry vëren se lëvizja shumë e shpejtë drejt emetimeve neto zero mund të përshpejtojë “një goditje të pafavorshme të ofertës – shumë si goditjet e viteve 1970”. Ai paralajmëron se një tranzicion i shpejtë “nuk ka gjasa të jetë i mirë dhe politikëbërësit duhet të përgatiten për zgjedhje të vështira”.

Zhvillimet që kur tregjet e energjisë filluan të shtrëngohen në fund të verës së 2021 tregojnë për katër sfida të mëdha për t’u kujdesur. Së pari, kryesisht për shkak të ndërprerjeve të shkaktuara nga lufta e Rusisë në Ukrainë, siguria energjetike është bërë sërish një prioritet kryesor. Në pjesën më të madhe, mbajtja ndezur e dritave dhe funksionimi i fabrikave kërkon ende hidrokarbure, kështu që siguria e energjisë nënkupton sigurimin e furnizimeve adekuate dhe me çmime të arsyeshme dhe izolimin nga rreziku gjeopolitik dhe vështirësitë ekonomike.

Edhe pse ndryshimi i klimës mbetet një fokus qendror, administrata e Presidentit të SHBA Joe Biden u ka kërkuar kompanive vendase të rrisin prodhimin e tyre të naftës dhe të lëshojnë furnizime nga Rezerva Strategjike e Naftës në një shkallë shumë më të madhe se çdo administratë e mëparshme. Në Gjermani, të Gjelbrit në koalicionin qeverisës kanë udhëhequr zhvillimin e kapacitetit të vendit për të importuar gaz natyror të lëngshëm, me dërgesat e para të LNG-së nga SHBA-të që mbërrijnë këtë muaj përmes infrastrukturës së ndërtuar në më pak se 200 ditë. Siguria energjetike nuk është diçka që do të supozohet në vitet në vijim.

Sfida e dytë ka të bëjë me shkallën. Ekonomia e sotme botërore prej 100 trilionë dollarësh amerikanë varet nga hidrokarburet për mbi 80 për qind të energjisë së saj dhe asgjë aq masive dhe komplekse sa sistemi global i energjisë nuk mund të transformohet lehtësisht. Në një libër të ri të rëndësishëm, Si funksionon vërtet bota, studiuesi i njohur i energjisë Vaclav Smil argumenton se katër “shtyllat thelbësore të qytetërimit modern” janë çimentoja, çeliku, plastika dhe amoniaku (për plehra), secila prej të cilave varet shumë nga sistemi ekzistues energjetik.

Duke pasur parasysh këto kushte fillestare, a do të ndihmojnë zgjidhjet si veganizmi? Smil thekson se pesë lugë gjelle naftë janë të mishëruara në sistemin që merr një domate të vetme nga kultivimi në Spanjë (duke përfshirë plehun e nevojshëm) në një tryezë darke në Londër. Po, efikasiteti i energjisë mund të përmirësohet. Por efektet kryesore do të shfaqen në vendet e zhvilluara, dhe jo në botën në zhvillim, ku jetojnë 80 për qind e të gjithë njerëzve dhe ku rritja e të ardhurave do të rrisë kërkesën për energji.

Kjo tregon sfidën e tretë: ndarja e re Veri-Jug. Në Veriun Global – kryesisht Evropën Perëndimore dhe Amerikën e Veriut – ndryshimi i klimës është në krye të agjendës së politikave. Por në Jugun Global, ky prioritet bashkëjeton me prioritetet e tjera kritike, të tilla si nxitja e rritjes ekonomike, ulja e varfërisë dhe përmirësimi i shëndetit duke synuar ndotjen e ajrit të brendshëm nga djegia e drurit dhe mbeturinave. Prandaj, për shumë në botën në zhvillim, “tranzicioni i energjisë” nënkupton kalimin nga druri dhe mbeturinat në gazin e lëngshëm të naftës.

Kjo ndarje u ilustrua gjerësisht vitin e kaluar kur Parlamenti Evropian miratoi një rezolutë që denonconte një tubacion të propozuar të naftës që kalonte nga Uganda përmes Tanzanisë deri në Oqeanin Indian. Anëtarët e Parlamentit Evropian kundërshtuan se projekti do të ndikonte negativisht në klimën, mjedisin dhe “të drejtat e njeriut”. Megjithatë, ata hodhën votat e tyre nga një organ i vendosur në Francë dhe Belgjikë, ku të ardhurat për frymë (në dollarë aktual) janë, përkatësisht, 50 herë dhe 60 herë më të mëdha se në Ugandë, ku tubacioni shihet si një bazë për zhvillimin ekonomik. Rezoluta shkaktoi një reagim të furishëm. Nënkryetari i parlamentit të Ugandës denoncoi evropianët për shfaqjen e “nivelit më të lartë të neokolonializmit dhe imperializmit kundër sovranitetit të Ugandës dhe Tanzanisë”.

Sfida e katërt ka të bëjë me kërkesat materiale të tranzicionit të energjisë. Unë e shoh këtë si një kalim nga “Big Oil” në “Big Shovels” – domethënë, nga shpimi për naftë dhe gaz në minierat e mineraleve për të cilat kërkesa do të rritet jashtëzakonisht shumë në një botë që bëhet më e elektrizuar.

Në një studim të ri të S&P, “The Future of Copper” (E ardhmja e bakrit), ne llogarisim se furnizimi i “metalit të elektrifikimit” do të duhet të dyfishohet për të mbështetur objektivat klimatike të botës për vitin 2050. Kohët e fundit, një mori autoritetesh – duke përfshirë qeveritë e SHBA-së dhe Japonisë, Bashkimin Evropian, Bankën Botërore, Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë – kanë publikuar që të gjitha raporte alarmante në lidhje me rritjen e pritshme eksponenciale të kërkesës për minerale të tilla si litiumi dhe kobalti.

Por vetë alarmi nuk do të hapë miniera të reja të mëdha, një proces që vlerësohet të zgjasë 16 deri në 25 vjet dhe që përballet me kërkesa gjithnjë e më komplekse të lejeve në mbarë botën. Në disa vende të burimeve kryesore, qeveritë janë hapur armiqësore ndaj minierave.

Pra, ndërsa drejtimi i tranzicionit energjetik është i qartë, politikëbërësit dhe publiku duhet të njohin sfidat që ai sjell. Një kuptim më i thellë dhe më real i çështjeve komplekse që duhen trajtuar është thelbësor ndërsa përpjekja për të arritur qëllimet e tranzicionit vazhdon.

(Artikulli origjinal është publikuar në Project Syndicate, ndërsa është përkthyer nga Klankosova.tv)

Autori i shkrimit Daniel Yergin, është zëvendës kryetar i S&P Global, është autor i “The New Map: Energy, Climate, and the Clash of Nations” (Harta e Re: Energjia, Klima dhe Përplasja e Kombeve) dhe bashkautor i “The Commanding Heights: The Battle for the World Economy”, (Lartësitë Komanduese: Beteja për Ekonominë Botërore (Shtypi i Lirë , 2002).

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.