Si do të duket Mali i Zi pas Gjukanoviqit?

Më 2 prill, Mali i Zi mbajti një balotazh të rëndësishëm presidencial që pa ish-ministrin 36-vjeçar të Ekonomisë Jakov Milatoviq të shpallte fitoren kundër presidentit ekzistues Millo Gjukanoviq.

Përjashtimi i Gjukanoviqit nga pushteti ngriti pyetje të rëndësishme në lidhje me drejtimin e ardhshëm të vendit të vogël ballkanik dhe angazhimin e tij ndaj një kursi properëndimor.

Gjashtëdhjetë e një vjeçari Gjukanoviq ishte pjesë e politikës së Malit të Zi për më shumë se tre dekada. I trajnuar për ekonomist, ai u bë për herë të parë kryeministër i Malit të Zi në fillim të vitit 1991 në moshën e re 29 vjeçare. Që atëherë, ai mbeti pothuajse gjithmonë në krye të Malit të Zi, duke alternuar shërbimin si kryeministër dhe president. Edhe gjatë periudhave të shkurtra që ai ishte zyrtarisht jashtë qeverisë, kishte pak dyshime, si në Mal të Zi ashtu edhe jashtë saj, se Gjukanoviqi mbante kontrollin mbi çështjet e vendit.

Karriera e hershme politike e Gjukanoviqit ishte e mbushur me polemika. Kur hyri për herë të parë në skenën politike në fillim të viteve 1990, ai ishte një aleat i ngushtë i Sllobodan Millosheviqit të Serbisë dhe ishte pranë tij kur ai filloi luftërat e përgjakshme të agresionit kundër Kroacisë dhe Bosnje-Hercegovinës. Në vitet 1991-92, kabineti i Gjukanoviqit mbështeti aktivisht rrethimin disamujor të Dubrovnikut, i cili shkatërroi qytetin historik bregdetar dhe mori shumë jetë civilësh. Në pranverën e vitit 1992, në fillim të luftës në Bosnje, policia malazeze arrestoi më shumë se 60 refugjatë kryesisht boshnjakë në qytetin bregdetar perëndimor të Hercegnovit dhe ua dorëzoi trupave serbe të Bosnjës. Vetëm disa mbijetuan. Shumë ushtarë dhe vullnetarë malazezë morën pjesë në mizoritë në Bosnje. E gjithë kjo ndodhi nën udhëheqjen e Gjukanoviqit.

Megjithatë, në fund të viteve 1990, lideri malazez kuptoi se batica po kthehej kundër Millosheviqit dhe me shpejtësi ia ktheu shpinën udhëheqësit serb. Ai u distancua nga politikat e mbështetura nga Millosheviqi, hoqi dorë nga fjalët pro-serbe, përqafoi nacionalizmin malazez dhe dalëngadalë u rishpik si një reformator pro-perëndimor me mendje të pavarur.

Gjukanoviqi e udhëhoqi vendin e tij jashtë Unionit Serbi-Mali i Zi në vitin 2006 me një referendum dhe e bëri prioritetin e tij politik sigurimin e pranimit të vendit të ri të pavarur në institucionet drejtuese perëndimore.

Mali i Zi aplikoi zyrtarisht për anëtarësim në Bashkimin Evropian në vitin 2008 dhe bisedimet e anëtarësimit filluan në vitin 2012. Me 33 kapituj të hapur dhe tre të mbyllur me kusht, vendi ka shkuar më tej në procesin e integrimit evropian midis shteteve të mbetura post-jugosllave që ende nuk janë pjesë e unionit. Mali i Zi gjithashtu u bashkua me NATO-n në qershor 2017.

Me kalimin e viteve, ditët e para të Gjukanoviqit si aleat i Millosheviqit kryesisht janë harruar dhe sundimi i tij në Mal të Zi u pa si një vizion pozitiv i udhëhequr nga një vizion pro-evropian.

Është për ta vlerësuar pasi ai e vuri Malin e Zi në rrugën për t’u bërë një komb evropian paqësor, i begatë dhe i mirëintegruar. Ai ndërtoi lidhje konstruktive me të gjithë fqinjët e Malit të Zi dhe njohu pavarësinë e Kosovës në vitin 2008. Pakicat etnike në Mal të Zi, duke përfshirë boshnjakët dhe shqiptarët, kanë qenë kryesisht të kënaqur me të drejtat që u janë dhënë nën sundimin e tij. Ai aprovoi gjithashtu vendimin që Mali i Zi të paguajë kompensim për të afërmit e refugjatëve boshnjakë që i dëboi në vitin 1992. Në vitin 2021, parlamenti i Malit të Zi miratoi një rezolutë që dënonte gjenocidin e Srebrenicës dhe ndalonte mohimin e tij.

Natyrisht, koha e Gjukanoviqit në pushtet nuk ka qenë krejtësisht pa polemika. Ai është akuzuar vazhdimisht për korrupsion dhe është përballur me kritika për lidhjet e tij të dyshuara me krimin e organizuar. Ai u shfaq në “Pandora Papers” dhe u përball me akuza për pastrim parash. Ai gjithashtu është kritikuar brenda dhe jashtë vendit për sulmet e tij ndaj gazetarëve të pavarur.

Megjithatë, pasi lideri që bëri të mundur pavarësinë e Malit të Zi, e futi atë në NATO dhe e vendosi në një rrugë të drejtpërdrejtë drejt anëtarësimit të plotë në BE, presidenca e Gjukanoviqit dukej aq e sigurt, deri para pak kohe.

Megjithatë, gjërat filluan të ndryshojnë për politikanin me përvojë në gusht 2020.

Në fund të një palë zgjedhjeve parlamentare me garë të ashpër, Partia e tij Demokratike e Socialistëve të Malit të Zi (DPS) mori shumicën e votave, por nuk arriti të sigurojë një shumicë mjaft të madhe për të formuar një qeveri më vete. Dritan Abazoviq, një i ri populist i vendosur për të liruar kontrollin e Gjukanoviqit në politikën malazeze, u shfaq si lider i fortë dhe formoi aleanca me fraksionet politike pro-serbe dhe pro-ruse për të mbajtur DPS-në jashtë qeverisë. Pas një qëndrimi të shkurtër si zëvendëskryeministër në qeverinë e Zdravko Krivokapiqit, Abazoviqi u bë kryeministër në prill 2022.

Si kryeministër i një koalicioni të gjerë të partive nominalisht pro-evropiane, por në realitet pro-serbe, Abazoviqi premtoi të luftojë korrupsionin, të zbatojë reforma që do të përshpejtojnë pranimin e Malit të Zi në BE dhe të ndjekë politika për të siguruar marrëdhënie të mira me të gjithë fqinjët e vendit. Megjithë agjendën e tij të deklaruar reformiste dhe pro-evropiane, megjithatë, shumë në Mal të Zi e shihnin Abazoviqin se nuk i shërbente asnjë qëllimi tjetër veçse të nxiste kushtet për rrëzimin e presidentit afatgjatë – në dobi të Serbisë dhe Rusisë.

Dhe së shpejti u vërtetua se kishin të drejtë.

Ndërsa Mali i Zi shkoi në zgjedhjet presidenciale në një gjendje trazirash politike me vetë Abazoviqin që vuante një votë mosbesimi në gusht 2022, Gjukanoviqi më në fund humbi kontrollin e tij në pushtet.

Në raundin e parë të zgjedhjeve, Gjukanoviqi mori 35.3 për qind të votave, ndërsa rivali i tij i mbështetur nga qeveria Milatoviqit, i cili bëri fushatë me një premtim për të përmirësuar lidhjet e Malit të Zi me Evropën dhe Serbinë, mori 29.2 për qind. Më pas, në balotazhin e javës së kaluar, të gjitha forcat anti-Gjukanoviq në vend – përfshirë ato që punojnë për ta larguar vendin nga Evropa dhe ta afrojnë me Serbinë dhe Rusinë – u bashkuan pas rivalit të tij dhe e çuan atë në presidencë.

Fitorja kumbuese e Millatoviqit shënoi fundin e mundshëm të karrierës së gjatë dhe me ndikim politik të Gjukanoviqit. Zgjedhjet parlamentare janë planifikuar për në qershor të këtij viti, por politikani veteran ka shumë pak gjasa që të jetë në gjendje të sigurojë një rikthim tjetër.

Ajo që ndodh më pas në Mal të Zi është subjekt i shumë spekulimeve në Ballkan dhe më gjerë. Mbetet e pasigurt nëse Gjukanoviqi do të konkurrojë në zgjedhjet e ardhshme apo jo. Më e rëndësishmja, ka pyetje jetike në lidhje me drejtimin në të cilin Millatoviqi do ta çojë kombin e vogël por strategjikisht të rëndësishëm ballkanik prej 600,000 banorësh.

Si një ekonomist që ka studiuar në Shtetet e Bashkuara dhe ka një diplomë master nga Universiteti i Oksfordit, Millatoviqi pa dyshim ka përvojë në Perëndim. Në fjalimin e tij të fitores, ai u zotua për ta bërë vendin një anëtar të plotë të BE-së në pesë vjet. Ai premtoi gjithashtu një kapitull të ri në marrëdhëniet me të gjithë fqinjët e Malit të Zi.

Në mënyrë të dukshme, megjithatë, presidenti i zgjedhur nuk përmendi angazhimin e vazhdueshëm të administratës së re ndaj NATO-s. Në fakt, ai bëri pak për të qetësuar ata që shqetësoheshin për ndikimin që mund të kenë forcat pro-serbe dhe pro-ruse që e sollën atë në pushtet mbi presidencën e tij.

Para rrëzimit të tij, Gjukanoviqi kishte paralajmëruar se Serbia po kërkon të krijojë një “botë serbe” ku do të ushtronte kontroll mbi të gjitha shtetet ballkanike me lidhje historike me Serbinë, përfshirë Malin e Zi.

Me nacionalistët serbë që festojnë përmbysjen e Gjukanoviqit në të gjithë Ballkanin dhe Millatoviqin që deklaron ambicien e tij për të forcuar lidhjet me Serbinë, duket, të paktën tani për tani, se ndryshimi në udhëheqjen në Mal të Zi do të ndihmojë ambiciet e Beogradit për hegjemoninë rajonale. U pa se përkrahësit e Millatoviqit e festuan fitoren e tij duke valëvitur flamujt serbë.

Natyrisht, koha do të tregojë nëse Millatoviqi do të bëjë atë që pritet prej tij dhe do ta afrojë vendin e tij me Serbinë. Por tani për tani, duket se ka më shumë arsye se kurrë më parë për t’u shqetësuar për angazhimin e Malit të Zi ndaj Perëndimit dhe stabilitetin e fqinjësisë së tij.

Shkrimi origjinal është publikuar në “AlJazeera“, dhe është përkthyer nga Klankosova.tv

Rrini të informuar mbi zhvillimet kryesore duke u bërë pjesë e komunitetit tonë në Viber

BONUS: Merreni aplikacionin tonë në Android dhe iOS

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.