Pushtimi i Irakut ishte një pikë kthese në një rrugë që të çonte drejt Ukrainës

Njëzet vjet më parë një koalicion i udhëhequr nga SHBA-ja nisi sulmin e tij ‘tronditës dhe frikës’ për të rrëzuar Sadam Huseinin. Jemi ende duke u ndjerë.

Më 20 mars 2003, derisa bombat dhe raketat nga koalicioni i udhëhequr nga SHBA ranë mbi qytetet irakiane në fushatën hapëse të “tronditjes dhe frikës” kundër Sadam Huseinit, pllakat tektonike të rendit ndërkombëtar të pas Luftës së Dytë Botërore u zhvendosën përgjithmonë.

Për ata prej nesh që mbuluam periudhën para luftës, pushtimin dhe pasojat e gjata të një pushtimi të shënuar nga përçarja e dhunshme sektare e vendit, pasojat e thella të asaj dite të rëndësishme u errësuan nga tronditja e ngjarjeve që po shpalosen.

Kur presidenti i SHBA-së Xhorxh W Bush mbajti fjalimin e tij “Misioni i kryer” më 1 maj, një erë turpi ishte tashmë e dukshme në një vend të pushtuar nga grabitjet dhe ku po shfaqeshin betejat destabilizuese për pushtet. Ajo që ne nuk mund të kuptonim atëherë ishte shkalla e llogarisë që do të vinte. Duke parë mbrapa, kujtoj gëzimin mes atyre që e mbështetën pushtimin se sa lehtë dukej se po kalonte. Refuzuesit ishin vërtetuar se kishin gabuar. Sadami dhe regjimi i tij brutal u zhdukën në atë që u lavdërua si një operacion i shkurtër dhe model ushtarak. Armët amerikane u shfaqën të shquara.

Dy javë më parë, u ktheva nga vija e parë e një tjetër konflikti në shkallë të gjerë dhe brutal: lufta e Rusisë kundër Ukrainës. Pa pakësuar agjencinë e presidentit rus Vladimir Putin në krimet që ai po kryen atje, agresioni i Rusisë kundër Ukrainës nuk do të ishte i mundur pa Irakun. Unë nuk po argumentoj se Ukraina është një pasojë e drejtpërdrejtë e Irakut. Ekuivalencat morale – aty ku janë të dallueshme – janë shumë më komplekse sesa pretendojnë apologjetët e Putinit në thirrjet e vazhdueshme që tregojnë për Irakun.

Siç më tha Patricia Lewis, kreu i programit ndërkombëtar të sigurisë në Chatham House javën e kaluar, përpara një ngjarjeje të hënën që gjurmonte dy dekadat nga Iraku në Ukrainë: “Nuk ishte një vijë e drejtë. Ka rrugë të tjera që mund të ishin ndjekur. Por ishte një autogol i madh. Kur Putin flet për armët e shkatërrimit në masë në Ukrainë, pjesë e saj është t’i kujtojë njerëzve Irakun. Sepse pushtimi i Irakut padiskutim krijoi një hapësirë për një aktor të keq si Putini për të sfiduar një nga elementët më thelbësorë të së drejtës ndërkombëtare moderne lidhur me konfliktin: që shtetet të mos fitojnë territor me pushtim.

Megjithatë ju gjykoni motivet e Bushit dhe kryeministrit të atëhershëm britanik, Tony Blair, të cilët udhëhoqën akuzën për të pushtuar – budallenj, fyes, mesianik apo egoist – shkatërrimin e tyre të rendit ndërkombëtar të bazuar në rregulla për të nisur një ndërhyrje të bazuar në keqinformimi krijoi një precedent që do të shfrytëzohej nga Moska dhe të tjerët. Vitet e gjata e të përgjakshme të okupimit – bombat vetëvrasëse, grupet kryengritëse dhe skuadrat e vdekjes – patën zinxhirin e tyre të pasojave. Dobësitë e fuqisë ushtarake perëndimore të udhëhequr nga SHBA-ja, të ekspozuara në Irak, por edhe në Afganistan, shpuan pretendimin e Uashingtonit pas luftës së ftohtë për të qenë superfuqia e vetme në një botë unipolare. Efekti më i gjatë i Irakut ishte më i dëmshëm. Ai përshkruante një dobësim të thelluar në skenën ndërkombëtare që ishte rezultat si i autoritetit moral të njollosur ashtu edhe i lodhjes rrëshqitëse të luftës.

Kur perëndimi u tundua sërish për një ndërhyrje tjetër në Libi, nuk kishte forca tokësore. Më vonë, i përballur me vijën e tij të kuqe në Siri për përdorimin e armëve kimike në vitin 2013 dhe me anijet luftarake ruse në det, presidenti Barack Obama i mbylli sytë. Nuk kishte asnjë përgjigje kuptimplotë.

Siç vuri në dukje kohët e fundit profesoresha e Oksfordit, Louise Fawcett, pushtimi mund të shihet si një “takim kritik” – një moment historik që riformulon rendin para-ekzistues – në të njëjtën mënyrë si “shekulli i shkurtër i 20-të” i Eric Hobsbawm-it u vu në kllapa nga shpërthimi i Luftës sē Madhe dhe shpërbërja e Bashkimit Sovjetik. Dhe ndërsa pushtimi u shit nga neokonservatorët rreth Bushit si një mënyrë për të ribërë Lindjen e Mesme si më të qëndrueshme dhe demokratike, rezultati ishte shpesh i kundërt.

Ekziston një argument i besueshëm se, në Teheran, rënia e Sadamit u pa si një shtysë, dhe jo një dekurajim, për pasurimin bërthamor, pasi ndezi gjithashtu shkëndijen për kryengritjen e Shtetit Islamik dhe përkeqësoi tensionet e gjata midis Iranit dhe Arabisë Saudite.

Jo gjithçka mund të vihet në këmbët e Bushit dhe Blairit: jo më pak, koincidenca e periudhës pas pushtimit me ngritjen e Kinës dhe rilindjen e ambicieve perandorake ruse nën Putinin, si dhe përpjekjet e Iranit për të zgjeruar ndikimin e tij rajonal. Por, në mënyra të ndryshme, ata aktorë e morën pushtimin si një pikë referimi për të shtyrë kundër perëndimit, duke thirrur nocionin e hipokrizisë perëndimore si mbulesë për ambiciet e tyre dhe për të sfiduar atë që ishte legjitime sipas ligjit ndërkombëtar.

Ndoshta pasoja më e madhe ishte ajo që ishte më pak e dukshme në fillim. Ringjallja e izolacionizmit të krahut të djathtë të SHBA-së nën Donald Trumpin(i cili, në një debat të kandidatëve të vitit 2016, e përshkroi luftën në Irak si një “gabim të madh e trashanik”) do të gjurmohej, analizohej dhe vihej në lojë nga kundërshtarët e perëndimit.

Ndonëse është e pamundur të dihen detajet dhe shtrirja e këtyre llogaritjeve, kufiri agresiv që ka qenë i dukshëm në një seri krizash sigurie në dekadën e fundit është shumë sugjerues. Nga përdorimi i armëve kimike në Siri (ku Rusia dhe Irani ndërhynë në anën e regjimit vrasës të Asadit) te Jemeni, Tajvani dhe Deti i Kinës Jugore, te aneksimi i Krimesë nga Rusia në 2014 dhe programi bërthamor dhe balistik i Koresë së Veriut. Ndjenja e re e mosndëshkimit është bashkuar në rreshtime ushtarake gjithnjë e më të dukshme midis disa prej këtyre shteteve.

Së fundi, ndoshta ia vlen të kthehemi te gënjeshtrat që çuan në luftën në Irak. Manipulimi i inteligjencës dhe dezinformimi ndodhi në një epokë para mediave sociale dhe para normalizimit të gënjeshtrës politike nën Trump dhe Boris Johnson. Por trillimet e luftës në Irak mund të shihen si një pikënisje në një periudhë të re të dezinformatave të përhapura të sanksionuara nga shteti, në të cilën Kina dhe Rusia janë bërë dy akterët më të shquar.

Dy dekada më vonë, ne ende po e llogarisim koston.

Autori i shkrimit, Peter Beaumont mbuloi luftën në Irak për Observer dhe Guardian.

(Publikuar në The Guardian, përkthyer nga Klankosova.tv)

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.