Plani i BE-së për anëtarësimin e Ukrainës mund t’i kthehet lehtësisht bumerang

Më 8 nëntor, presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen rekomandoi zyrtarisht që Ukraina dhe Moldavia të hapin së shpejti negociatat e anëtarësimit me Brukselin, pas përmbushjes së disa kritereve. Veprimi është njëkohësisht një shprehje e përkushtimit ndaj Ukrainës dhe një goditje përtej harkut të Rusisë. Në të vërtetë, zyrtarët e BE-së po vënë bast se duke i ankoruar evropianët lindorë – Ukraina dhe Moldavia, si dhe Ballkani Perëndimor dhe përfundimisht edhe Gjeorgjia – gjithnjë e më solidë në BE, ajo mund t’i nxjerrë ata nga toka e pasigurt e askujt midis BE-së dhe Rusisë, dhe kështu të stabilizohen kufijtë lindorë të BE-së. Mënyra më e mirë për të zgjeruar paqen dhe prosperitetin e evropianëve, sipas von der Leyen, është futja e të gjitha shteteve me mendje liberale nga Baltiku në Ballkan në institucionet dhe strukturat e Evropës demokratike. “Zgjerimi është një politikë jetike për Bashkimin Evropian”, tha ajo. “Kompletimi i unionit tonë është thirrja e historisë. …Ne të gjithë fitojmë”.

Por gambiti mund të rezultojë i kundërt nëse Brukseli tregohet po aq i pabarabartë sa në Ballkanin Perëndimor, ku procesi i zgjerimit ka nisur prej 20 vitesh – dhe madje ka shkaktuar një reagim të ashpër në vendet që janë bërë të frustruara dhe të zhgënjyera si rezultat i premtimeve të paplotësuara, pavarësisht nga shumë vite reformash të papërsosura, por të fituara me vështirësi. Këto vende fatkeqe jo vetëm që mbeten jashtë BE-së, por disa drejtohen nga populistët nacionalë që po lëvizin në drejtimin tjetër dhe po krijojnë aleanca me rivalët gjeopolitikë të BE-së, duke përfshirë Rusinë dhe Turqinë. Duke pasur parasysh kompleksitetin e integrimit të vendeve si Ukraina dhe Moldavia, është e lehtë të imagjinohet që ata të përjetojnë të njëjtin trajtim nga BE-ja dhe të shkaktojnë të njëjtin lloj reagimi si përgjigje.

Në fillim të viteve 2000, BE hapi procesin e zgjerimit për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor: Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kroacinë, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi dhe Serbinë. Por dy dekada më vonë, vetëm Kroacia është bashkuar – e faji qëndron edhe në këmbët e vendeve aspirante edhe te vetë BE-së. Një sërë çështjesh të brendshme dhe grindje dypalëshe midis vendeve i kanë penguar ata të përmbushin të gjitha detyrimet e anëtarësimit, duke përfshirë standardet e demokracisë, sundimin e ligjit dhe të drejtat e njeriut. Serbia ka çështje të vjetra të sundimit të ligjit dhe korrupsionit, të cilat janë përkeqësuar pasi fillimisht janë përmirësuar, dhe marrëdhënia e saj e tensionuar me Kosovën e ndërlikon statusin e saj edhe më shumë. Po ashtu, Kosova e ka bllokuar rrugën e Serbisë, si dhe faktin që disa shtete të BE-së refuzojnë të njohin pavarësinë e saj. Bosnja dhe Hercegovina është shumë e paqëndrueshme, marrëveshjet e paqes të pasluftës kanë ndarë një vend që kryesisht respekton paqen, por nuk mund të ecë përpara me reforma.

Fakti që Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut janë në thelb gati për të shkuar tutje – dhe kanë qenë prej vitesh tashmë – ilustron se pjesa më e madhe e problemit qëndron tek vetë BE-ja. Në vazhdën e pranimit të Rumanisë dhe Bullgarisë (2007) dhe Kroacisë (2013), shumë shtete anëtare shprehën “lodhje nga zgjerimi” dhe mendonin se konsolidimi, jo zgjerimi, ishte rendi i ditës – kryesisht Franca, Danimarka dhe Holanda. Natyrisht, në dritën e makthit të gjyqeve të BE-së me Poloninë dhe Hungarinë autoritare, të cilat shkaktuan probleme në këtë drejtim, çdo vend i BE-së është i kujdesshëm ndaj anëtarëve të rinj, kredencialet e pakta demokratike të të cilëve mund t’i bëjnë ata të bëjnë të njëjtën gjë. As zgjerimi nuk është një qëndrim popullor: në Francë dhe Gjermani, vetëm 35 për qind dhe 42 për qind e të anketuarve, respektivisht, dëshirojnë zgjerimin. Në Austri, vetëm 29 për qind. Duke fërkuar kripë në plagë, presidenti francez Emmanuel Macron ka bërë thirrje për një Komunitet Politik Evropian për shtetet me të njëjtin mendim, jashtë BE-së që nuk përmbushin standardet e anëtarësimit (dhe çdo vend të interesuar të BE-së) – një purgator i llojit për kombet humbëse.

Mungesa e një rruge të qartë apo një afati kohor konkret ka sjellë në bllokim vrullin e kërkesës për reforma dhe, në disa vende, madje e ka ndryshuar atë. Shumë nga vendet e Ballkanit Perëndimor tani kanë në mesin e tyre forca të fuqishme politike që e quajnë BE-në si hipokrite dhe standardet e saj si kundërproduktive. Humbja e vrullit drejt anëtarësimit ka hyrë në një rreth vicioz, argumentoi një raport nga Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, një institut kërkimi me qendër në Uashington, DC. Ai deklaroi: “Përpjekjet e ngecura për reforma kontribuojnë në rritjen e ngadaltë ekonomike, e cila nga ana tjetër justifikon skepticizmin brenda Bashkimit Evropian për zgjerimin e ardhshëm. Me anëtarësimin që duket më shumë si një perspektivë e largët ose e paarritshme, vëmendja publike dhe fokusi politik [në Ballkan] zhvendosen drejt fushave të tjera, duke e bërë më të vështirë justifikimin e politikave të kërkuara për t’u përafruar me acquis të BE-së. Kështu, krijohet një hapësirë më e madhe politike për kandidatët populistë ose për liderët politikë që të kujdesen për konkurrentët e BE-së, si Kina apo Rusia”.

Sot, rajoni është i mbushur me mbeturinat e dështimeve të BE-së. Nuk ka shembull më të mirë se Serbia, e cila aplikoi për anëtarësim në BE në vitin 2009 dhe që nga viti 2012 ka qenë kandidate për anëtarësim – që lëngon në dhomën e pritjes, siç quhet. Reformat sipas acquis communautaire kanë ecur përpara vetëm për të rrëshqitur përsëri. Ndërsa disa kritikë ia atribuojnë këtë mungesës së përpjekjeve të serbëve dhe kulturës politike joliberale, të tjerë thonë se vendi i ndërlikuar do të kishte ecur shumë më mirë me një dorë më të fortë ndihme nga Brukseli.

Nga viti 2017 deri në fillim të kësaj jave, nacionalisti i krahut të djathtë Aleksandar Vuçiq, dikur aleat i ish-liderit të fortë serb Slobodan Millosheviq, shërbeu si president, një post nga i cili ai premtoi aleancë me procesin e reformës së BE-së në një ditë dhe më pas lavdëroi presidentin rus Vladimir Putin. Edhe pse Serbia e sotme është një kafshë e ndryshme nga ajo e 20 viteve më parë, kryesisht si rezultat i proceseve të BE-së, ajo ka qenë e ngadaltë në adresimin e reformave të ashpra që trajtojnë krimin e organizuar, shkeljet e sundimit të ligjit, korrupsionin dhe pavarësinë e gjyqësorit. Këtë vit, në Forumin Ekonomik Botëror në Davos, Zvicër, Vuçiqi tha, me fjalë që pothuajse çdo lider rajonal mund të thoshte: “Ne nuk jemi aq entuziastë sa ishim dikur, në një mënyrë që Bashkimi Evropian nuk është aq entuziast për ne siç menduam se ishte”. Ai tha se ishte “pesimist” për hyrjen e Serbisë në BE së shpejti.

Zhgënjimi i Beogradit e ka bërë atë të hapur ndaj propozimeve nga Rusia. Moska forcon partitë radikale nacionaliste dhe Kishën Ortodokse, si dhe Milorad Dodikun, ish-bashkëpresidentin nacionalist serb të Bosnje-Hercegovinës. Në aspektin gjeopolitik, Serbia ka minuar regjimin e sanksioneve euroatlantike kundër Rusisë së kohës së luftës. Jo vetëm që refuzon zbatimin e sanksioneve tregtare dhe financiare, por gjithashtu importon gaz natyror rus. Në Bosnjë dhe Hercegovinë, situata është pothuajse e njëjtë.

Arsyetimi i BE-së në marrjen e këtij hapi monumental me Ukrainën dhe Moldavinë ka kuptim në një sërë nivelesh. Ukraina ka vendosur vetë ekzistencën e saj në identifikimin si një demokraci liberale; në fund të fundit, është arsyeja kryesore pas sulmit të presidentit rus Vladimir Putin ndaj Ukrainës dhe mosgatishmërisë së tij për t’u penduar. Një demokraci e duhur, e lidhur me Evropën Perëndimore dhe jo me Rusinë, minon shiritin e shtetit joliberal, autoritar që Rusia dhe satelitët e saj mishërojnë dhe duan ta përjetësojnë. Revolucioni i dinjitetit të Ukrainës në vitin 2014 dhe mbrojtja këmbëngulëse e territorit të saj që nga pushtimi rus në 2022, nënvizojnë se sa serioze është Ukraina për angazhimin e saj për t’u bërë një demokraci e stilit perëndimor. Dhe kjo përpjekje është njohur nga aleanca euroatlantike në formën e ndihmës ushtarake dhe humanitare, angazhimit diplomatik ndërkombëtar dhe në qershor 2022 dhënien e statusit kandidat në BE.

Por Ukraina dhe Moldavia së shpejti do të duhet të ndërmarrin reformat e ashpra ekonomike që kërkon BE-ja – dhe sfidën për ta bërë këtë në një kohë lufte. “Kjo është arsyeja pse Komisioni Evropian nuk mund ta drejtojë procesin e pranimit të Ukrainës në të njëjtën mënyrë për Ballkanin Perëndimor”, argumentoi Vessela Tcherneva nga grupi i ekspertëve Këshilli Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë. “Si një vend në luftë, pranimi i Ukrainës duhet të përmbajë mesazhe të guximshme dhe koherente politike dhe sasi më të mëdha financimi të lidhura me rindërtimin e saj”.

Kjo recetë duhet të zbatohet edhe për Ballkanin Perëndimor, pasi BE-ja nuk mund ta lërë atë të acaruar ndërsa jep përfitime dhe procese të rinovuara për Ukrainën dhe Moldavinë. BE-ja nuk e ka humbur ende Ballkanin Perëndimor, por do të mundte, nëse nuk do të përmirësohej tani. Kjo do të nënkuptonte, ndër të tjera, rritjen e fondeve të BE-së para anëtarësimit dhe sigurimin e aksesit të hershëm në fusha të caktuara të politikave. Shumica e ekspertëve pajtohen se një Ukrainë në paqe dhe e mbështetur me gjithë zemër nga Brukseli mund të arrijë notën. Thelbësore është që politikanët e Ukrainës me prirje reformash mund të bindin qytetarët e saj se puna e vështirë për të arritur atje ia vlen.

Shkrimi origjinal është botuar në “Foreign Policy”, dhe është përkthyer nga Klankosova.tv

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.