Koha – arma sekrete e BE-së kundër refugjatëve

Kur varkat me refugjatë rrezikohen të përmbysen në Detin Mesdhe, shpejtësia e operacioneve të shpëtimit është thelbësore. Çdo vonesë në reagimin e urgjencës mund të çojë në dëmtime të rënda trupore ose humbje jete.

Megjithatë, ofrimi i një reagimi të shpejtë në situata të tilla nuk është një nga prioritetet e Evropës. Në një studim të botuar së fundmi në revistën Security Dialogue, unë argumentoj se koha është bërë gjithnjë e më e “armatosur” në qeverisjen e migracionit në Mesdhe.

Gjatë dekadës së fundit si dhe për të parandaluar mbërritjet, autoritetet e Bashkimit Evropian kanë kërkuar mënyra për të ngadalësuar angazhimin e shpëtimit duke përshpejtuar ndërprerjet e tyrë në Libi.

Përfundimi i operacionit humanitar-ushtarak të Italisë “Mare Nostrum” në vitin 2014 shënoi një pikë kthese. Si përgjigje ndaj një mbytjeje shkatërruese të anijes më 3 tetor të vitit 2013 pranë Lampedusa, ky operacion përshpejtoi aktivitetet e shpëtimit në brigjet libiane, duke çuar në shpëtimin e rreth 150,000 njerëzve. Megjithatë, ai u denoncua nga kritikët si një “faktor tërheqës” që do të nxiste ardhjen e refugjatëve.

Mare Nostrum përfundoi dhe u hap rrugën operacioneve të njëpasnjëshme evropiane që eksperimentuan me vonesa në përgjigjet emergjente.

Operacionet detare të BE-së Triton dhe Sophia, të cilat pasuan Mare Nostrumin në 2015 dhe 2016, ndërtuan vonesa në planet e tyre operacionale, duke patrulluar qëllimisht zonat e Detit Mesdhe ku priten pak varka. Pasoja – që arritja me vonesë në skenat e shqetësimit, ose mosarritja fare,  do të çonte në një rritje të vdekjeve – ishte qartësisht e pranueshme.

Në periudhën që nga viti 2017, të cilën artikulli im e quan faza e neglizhencës strategjike, vendet anëtare të BE-së kanë gjetur mënyra edhe më drakoniane për të armatosur kohën. Duke tërhequr më tej asetet e tyre të shpëtimit, akterët evropianë kanë krijuar një vakum shpëtimi në Mesdheun qendror.

Ky vakum është zgjeruar me kalimin e kohës: Një raport i publikuar në mars 2023 nga Qendra Civile e Koordinimit të Shpëtimit Detar, një rrjet aktorësh joqeveritar që angazhohen në aktivitetet e Kërkimit dhe Shpëtimit në Mesdhe, arriti në përfundimin se “në det, autoritetet malteze i braktisin rregullisht ato në nevoja për shpëtim”.

Raporti thoshte se në vitin 2022, autoritetet malteze injoruan më shumë se 20,000 njerëz në ankth; 413 varka me njerëz që kishin nevojë për ndihmë nuk u ndihmuan dhe vetëm tre varka u shpëtuan nga forcat e armatosura të Maltës. “Mosndihma është tani një pjesë rutinë e një grupi masash vdekjeprurëse që synojnë reduktimin e arritjeve në Maltë”, thuhet në raport. Deri më tani në vitin 2023, vetëm 92 persona janë shpëtuar në Maltë.

Italia ka reduktuar gjithashtu shtrirjen e saj operative, kryesisht në zonat afër Lampedusas dhe Sicilisë. Fakti që aktualisht shumë varka po arrijnë në Itali, me qeverinë që shpalli gjendjen e jashtëzakonshme në prill, nuk e mohon faktin që Italia dhe Malta vazhdojnë të lënë pa mbikëqyrje zona të mëdha të detit. Sidomos në zonat e kërkim-shpëtimit (SAR) të Maltës dhe Libisë, shpëtimi shpesh vjen shumë vonë, siç e kanë treguar edhe një herë në mënyrë tragjike ditët e fundit.

Ndërkohë, vendet anëtare të BE-së janë zhvendosur tashmë drejt qiellit. Aktivitetet ajrore janë intensifikuar, duke përfshirë ato nëpërmjet dronëve, kërkimin e anijeve me refugjatë në Mesdheun qendror. Frontex, Agjencia Evropiane e Rojës Kufitare dhe Bregdetare, shpesh i justifikon këto aktivitete si të synuara për të shpëtuar jetë. Por përdorimi i “aseteve ajrore sipas strategjisë së saj aktuale nuk ka pasur një ndikim domethënës në shkallën e vdekjeve”, vunë në dukje kohët e fundit Human Rights Watch dhe Borders Forensics.

Ndikimi i matshëm i këtyre operacioneve të vëzhgimit ajror ishte diku tjetër. Që nga viti 2017, forcat libiane kanë kthyer me forcë më shumë se 100,000 njerëz në kushte torturuese, shpesh duke përdorur varka me shpejtësi të dhuruara nga Italia. Të udhëhequr në mënyrë rutinore nga mjetet ajrore evropiane, këto forca libiane ndjekin varkat ende të paprekura mjaftueshëm për të arritur në Evropë, ndërsa shpesh neglizhojnë varkat e palëvizshme me njerëzit që kanë nevojë për ndihmë të menjëhershme. Kjo tregon se ku qëndrojnë prioritetet e tyre. Sulmet ndaj anijeve të refugjatëve dhe përgjimi i tyre në brigjet e Tunizisë, ku ndjenjat raciste janë përshkallëzuar gjatë javëve të fundit, janë rritur gjithashtu.

Një raport i vitit 2021 nga Zyra e Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut sugjeroi se “dëmtimi dhe vdekja përgjatë rrugës qendrore të Mesdheut … është rezultat i një sistemi të dështuar të qeverisjes së migracionit”, emblematike e të cilit janë “të rëndësishme vonesat dhe dështimet në dhënien e ndihmës për varkat e emigrantëve”.

Megjithatë, në vend të thjesht një “sistemi të dështuar”, këto vonesa në shpëtim duhet të kuptohen si elemente strategjike – dhe të qëllimshme – të ndërtuara në sistemin aktual të qeverisjes evropiane të migracionit.

Efektet e armatizimit të kohës së Evropës janë ndjerë edhe në mesin e shpëtimtarëve civilë. Në veçanti, nga viti 2017, vullnetarët dhe humanitarët që punojnë në shpëtimin e refugjatëve në fatkeqësi janë përballur me armiqësi në rritje dhe shpesh janë portretizuar si shërbime taksi që lehtësojnë ardhjen e njerëzve në Evropë. Përpjekjet e tyre të shpëtimit janë penguar dhe ngadalësuar në çdo hap.

Për shembull, autoritetet detare shpesh fshehin informacione për anijet, edhe nëse organizatat gjermane të migrantëve janë më afër skenës së fatkeqësisë. Më parë, këto organizata do t’i transferonin në mënyrë rutinore njerëzit e shpëtuar në asetet ushtarake të BE-së dhe do të qëndronin operacionale në det. Tani, ata janë të detyruar të zbarkojnë në portet e BE-së ku u duhet t’i nënshtrohen inspektimeve të rënda, shpesh duke u përballur me ndalime të gjata dhe nganjëherë me kriminalizim.

Duke shpenzuar më shumë kohë duke lëvizur përpara dhe mbrapa, ose të ngecur në portet, organizatat e migrantëve atje janë detyruar të shkurtojnë kohën e tyre në det. Kjo vjedhje e kohës operacionale u përforcua nga “politikat e portit të mbyllur” të Italisë dhe Maltës në vitin 2018, ku anijet e OJQ-ve u detyruan të prisnin para porteve evropiane, ndonjëherë për javë të tëra.

Vazhdon synimi i motivuar politikisht i shpëtimtarëve të këtyre organizatave. Në fillim të vitit 2023, Italia miratoi një dekret që detyron shpëtimtarët të lundrojnë drejt një porti evropian menjëherë pas ndërmarrjes së një operacioni shpëtimi, duke i ndaluar kështu ata të qëndrojnë në det në kërkim të më shumë anijeve në rrezik.

Për më tepër, pas shpëtimeve të fundit të kryera nga këto organizata, autoritetet italiane caktuan portet në Italinë qendrore dhe veriore. Kjo zgjat në mënyrë të konsiderueshme procesin e zbarkimit. Mungesa e flotës civile nga Mesdheu qendror, sipas organizatave gjermane të migrantëve, “do të rezultojë në mënyrë të pashmangshme në mbytjen tragjike të njerëzve në det”. Tre prej tyre vendosën në prill të ndërmarrin “veprim ligjor kundër politikës sistematike të autoriteteve italiane për caktimin e porteve të largëta”.

Kur në shkurt të këtij viti një varkë e mbipopulluar u përmbys në brigjet e Crotone në Itali dhe më shumë se 90 individë humbën jetën, u ngritën pyetje në lidhje me reagimin e vonuar të Italisë ndaj shqetësimit të tyre.

Kur, vetëm disa javë më vonë, autoritetet evropiane dhe libiane u lajmëruan për një varkë në rrezik të madh të përmbysjes, ata pritën në vend që të ndërhynin pa vonesë. Tridhjetë orë pasi autoritetet ishin alarmuar, anija u përmbys dhe dhjetëra njerëz u mbytën.

Në vend të rasteve fatkeqe apo të jashtëzakonshme, këto fatkeqësi nxjerrin në pah diçka shumë më sistematike. Domethënë, një strategji e qëllimshme evropiane që armatizon kohën për të penguar ardhjet e refugjatëve, pa marrë parasysh koston.

Autori i shkrimit Maurice Stierl është studiues në Institutin për Kërkime të Migracionit dhe Studime Ndërkulturore në Universitetin Osnabrück, Gjermani

(Publikuar në Aljazeera, përkthyer nga Klankosova.tv)

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.