Kina dhe bomba e borxhit sovran

Flukset ndërkombëtare të kapitalit kanë qenë prej kohësh një burim kryesor i rritjes ekonomike. Kursimet në vendet me të ardhura më të larta kanë financuar investime me rendiment të lartë në vendet me të ardhura të ulëta, duke gjeneruar përfitime për të gjithë.

Pas Luftës së Dytë Botërore, flukset e kapitalit sipas Planit Marshall nxitën rindërtimin e shpejtë të Evropës dhe pasi ato vende u rikuperuan, ato zgjeruan ndihmën e tyre të huaj dhe flukse të tjera financiare zyrtare në botën në zhvillim. Financimi privat gjithashtu u rrit ndjeshëm; në vitet 1990, ajo përbënte më shumë se gjysmën e flukseve totale të kapitalit drejt vendeve në zhvillim.

Disa nga këto flukse çuan në rezultate spektakolare. Koreja e Jugut ishte një nga vendet më të varfra në botë në vitet 1950, me një normë kursimi prej vetëm tre për qind të PBB-së. Por pas zbatimit të reformave të mëdha të politikave, ajo ishte në gjendje të përfitonte nga flukse të mëdha kapitale për të financuar investime me norma shumë të larta kthimi. Që atëherë ajo është bërë një ekonomi e përparuar. Normat e larta të kursimeve dhe investimeve nënkuptojnë se ajo nuk ka vështirësi në shërbimin e borxhit të saj.

Por jo të gjitha vendet me të ardhura të ulëta kanë ndjekur politika makroekonomike dhe politika të tjera që janë të favorshme për rritjen. Shumë prej tyre kanë marrë hua për të mbuluar deficitet e bilancit të pagesave dhe probleme të tjera, duke varfëruar rezervat e tyre valutore dhe duke rrezikuar aksesin e tyre në tregjet private të kapitalit.

Për dekada të tëra, komuniteti ndërkombëtar i adresoi këto probleme përmes Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe një marrëveshjeje jozyrtare ndërmjet kreditorëve zyrtarë (qeveritar) të njohur si Klubi i Parisit. Kur një vend me borxhe hasi në telashe, FMN-ja ndërhyri për të siguruar financim afatshkurtër dhe për të rekomanduar reforma politikash të dizajnuara për ta rikthyer ekonominë në rrugën e rritjes së qëndrueshme.

Pasi FMN-ja dhe qeveria e vendit debitor të kishin rënë dakord për një program reformash, kreditorët e Klubit të Parisit mund të negocionin një reduktim të borxhit ekzistues zyrtar dypalësh për ta bërë atë të qëndrueshëm. Nënkuptohet në këtë proces se edhe kreditorët privatë duhet të bien dakord për një “prerje flokësh” të ngjashme. Përndryshe, fondet e shpëtimit të FMN-së do të përfundonin duke u përdorur për të shërbyer borxhet e vendit ndaj sektorit privat, në vend të rivendosjes së aktivitetit ekonomik.

Megjithëse ky sistem për menaxhimin e krizave nuk ishte aspak i përsosur, në përgjithësi funksionoi. Por situata ka ndryshuar dukshëm në dy dekadat e fundit, gjatë të cilave Kina është bërë një huadhënës i madh për vendet në zhvillim. Që nga viti 2022, 74 vendet me të ardhurat më të ulëta në botë kishin detyrime për shërbimin e borxhit që arrinin në 35 miliardë dollarë, me 13.1 miliardë dollarë – 37 për qind – borxh Kinës. Sipas një përmbledhjeje të politikave të Institutit Peterson për Ekonominë Ndërkombëtare të majit 2021, Kina përbën mbi 50 për qind të të gjithë borxhit që vendet e varfra u detyrohen kreditorëve zyrtarë.

Shfaqja e Kinës si një kreditor kryesor ka krijuar probleme, jo vetëm sepse ka refuzuar një ftesë për t’u bashkuar me Klubin e Parisit. Ndërsa anëtarët e Klubit të Parisit ndajnë informacione për shumat që u detyrohen, Kina nuk e bën këtë. As nuk ka qenë e gatshme të marrë pjesë në mënyrë domethënëse në marrëveshjet shumëpalëshe të ristrukturimit të borxhit. Në vend të kësaj, ajo ka funksionuar si një kuti e zezë, duke bashkangjitur marrëveshjet e moszbulimit me shumë nga huatë e saj dhe duke kanalizuar kredinë përmes një game të gjerë agjencish.

Në vitin 2020, G20 – që përfshin Kinën – ranë dakord për një Kuadër të Përbashkët për trajtimin e shqetësimit të borxhit në vendet në zhvillim. Por ka pasur pak përparim shtesë që atëherë. Këtë muaj, Gana u bë vetëm vendi i katërt që aplikoi për mbështetje në kuadër të objektit.

Ndërkohë, numri i vendeve që përballen me probleme serioze të shërbimit të borxhit ka vazhduar të rritet. Zambia dhe Shri Lanka tashmë kanë dështuar në kreditë e tyre dhe ekonomitë e tyre janë në recesion të thellë. Teksa Shri Lanka – së bashku me Malavin – ka pranuar paraprakisht kushtet e një programi të ri të FMN-së, marrëveshja nuk mund të nënshkruhet (ose fondet të disbursohen) derisa borxhi të bëhet i qëndrueshëm. Por kur niveli ekzistues i borxhit është i paqëndrueshëm, FMN-ja nuk mund ta miratojë kredinë pa rënë dakord të gjithë kreditorët e rëndësishëm për një ristrukturim.

Paraliza që rezulton ka vënë në rrezik shumë vende të tjera të varfra. Tunizia nuk mund të përmbushë buxhetin e saj pa financimin ndërkombëtar të obligacioneve. Gana, tashmë duke luftuar nën një ngarkesë të rëndë borxhi, u detyrua në nëntor të lëshonte një bono thesari gjashtëmujore me një normë interesi shkatërruese prej 36 për qind. Pakistani, pasi u shkatërrua nga përmbytjet verën e kaluar, ka rezerva valutore të barabarta me importet e një muaji – shumë nën një nivel që konsiderohet i sigurt. Dhe këto janë vetëm disa nga vendet me nivele borxhi që janë, ose ka të ngjarë të bëhen, të paqëndrueshme.

Pa ndihmën ndërkombëtare, këto vende me borxhe të larta do të përballen me mungesa të vazhdueshme të energjisë elektrike, karburantit dhe gjërave të tjera thelbësore (siç pamë në Shri Lanka vitin e kaluar), duke çuar në rënie ekonomike. Ndërsa më shumë vende bien në këtë kurth, krizat humanitare dhe rritjet e mprehta të varfërisë do të pasojnë.

Është në interesin e të gjithëve që të gjejmë mënyra për të siguruar ristrukturimin e borxhit, së bashku me reformat e nevojshme të politikave ekonomike, për vendet në nevojë të madhe. Një shtytje e përtërirë për këtë çështje mund të prodhojë një marrëveshje midis Kinës dhe vendeve të tjera kreditore në dobi të të gjithëve. Rruga më premtuese, duke pasur parasysh rolin vendimtar të FMN-së në mbështetjen e reformave të politikave makroekonomike, do të ishte t’i jepte Fondit autoritet më të madh për ta konsideruar borxhin të paqëndrueshëm.

Dështimi për të kapërcyer krizat e borxhit të botës në zhvillim do të përfaqësonte një dështim moral dhe gjithashtu do të zbehte shumë rritjen ekonomike botërore, pasi do të shkaktonte presion më të madh për mbrojtje në vendet e përparuara dhe do të nxiste rezistencë më të madhe ndaj reformave në vendet në zhvillim. Rezultati do të ishte stagnimi dhe depresioni i zgjatur në ekonomitë e zhytura në borxhe, me kosto të mëdha humanitare.

Anne O. Krueger, një ish kryeekonomiste e Bankës Botërore dhe ish-zëvendësdrejtoreshë e parë menaxhuese e Fondit Monetar Ndërkombëtar, është Profesore e Lartë Kërkimore e Ekonomisë Ndërkombëtare në Shkollën e Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare të Universitetit Johns Hopkins dhe anëtare e lartë në Qendrën për Zhvillim Ndërkombëtar në Universiteti i Stanfordit.

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.