Harta e re energjetike e Evropës

Që prej nisjes së luftës në Ukrainë, Bashkimi Evropian e ka transformuar strategjinë e vet të energjisë. Lindja e Mesme pritet që të përfitojë më së tepërmi nga këto rregullime.

Lufta në Ukrainë është duke transformuar hartën evropiane të energjisë. Me evropianët që blejnë gjithnjë e më shumë gaz natyror të lëngshëm (LNG) nga Norvegjia, Katari dhe Shtetet e Bashkuara, si dhe gazin natyror nga prodhuesit e Afrikës së Veriut dhe Azisë Qendrore, Rusia nuk është më furnizuesi kryesor. Përbërja e importeve evropiane të naftës është duke ndryshuar gjithashtu tani kur ndalimet e BE-së për naftën ruse dhe produktet e naftës janë në fuqi, duke synuar rreth 2.5 milionë fuçi në ditë.

Lindja e Mesme duket se do të përfitojë më së shumti nga këto rregullime, duka ia mundësuar rimarrjen e pozicionit të shquar të tregut që humbi pjesërisht me revolucionin e rreshpes argjilore në ShBA dhe tranzicionin global drejt burimeve më të pastra të energjisë gjatë dekadës së fundit.

Çështja e lëvizshmërisë së vajit

Në teori, rivizatimi i hartës së naftës është më i lehtë sesa rivizatimi i hartës së gazit. Tregu i naftës është i integruar globalisht dhe është kryesisht i lirë nga pengesat kryesore të rrjedhës ndërkombëtare të dërgesave të papërpunuara. Në të kundërtën, tregu i gazit natyror është më i fragmentuar rajonalisht, sepse gazi tradicionalisht është transportuar përmes tubacioneve. Një përhapje masive globale e lëngëzimit dhe pajisjeve të rigazifikimit mund të kërkohet për ta bërë tregun e Gazit Natyror të Lëngshëm po aq të gjerë dhe efikas sa tregu i naftës.

Në praktikë, sidoqoftë, ndryshueshmëria e naftës nga një vend në tjetrin tenton të kufizojë zëvendësueshmërinë. Dy cilësitë kryesore që dallojnë një lloj vaji nga një tjetër janë pesha dhe ‘ëmbëlsia’. Vaji i rëndë avullon ngadalë dhe përmban material që përdoret për të prodhuar produkte industriale si asfalti. Vaji i lehtë kërkon më pak përpunim dhe përbën një përqindje më të madhe të benzinës dhe naftës sesa nafta e rëndë.

Ëmbëlsia i referohet përmbajtjes së sulfurit të naftës së papërpunuar. Kompanitë e mesme dhe rafineritë që transportojnë, ruajnë dhe përpunojnë naftën e ‘thartë’ kanë nevojë për aftësi shtesë për ta hequr sulfurin nga produkti i tyre. Nafta e papërpunuar Urals, produkti kryesor rus që dikur dërgohej në Evropë, është përzierje që mund të jetë e ëmbël dhe e lehtë, duke e bërë atë të përshtatshme, në veçanti për prodhimin e naftës dhe karburantit për avionë.

Në mesin e prodhuesve më të mëdhenj të Lindjes së Mesme, nafta e Arabisë Saudite është më afër ‘Urals’[markë referimi e naftës] sa i përket cilësisë. Si i tillë, disa nga 5.5 milionë fuçitë në ditë që Mbretëria e Bashkuar dërgon në Azi, tani mund të ridrejtohen në Evropë, derisa proporcionalisht më shumë naftë ruse do të shkojë në Kinë dhe Indi.

Ky skenar është në përputhje me synimin e kufirit të çmimit të Bashkimit Evropian, i cili nuk është e thënë se synon të heqë naftën bruto ruse nga tregu (që do të ishte shkatërrues ekonomikisht), por përkundrazi të kufizojë sasinë e të ardhurave nga nafta që Kremlini mund të gjenerojë. Marrja më tepër e naftës nga Lindja e Mesme, në vend të ShBA-së, do t’i kursente rafineritë evropiane nga disa prej kostove të ndërtimit, ngase nafta argjilore amerikane përgjithësisht është shumë e lehtë për të zëvendësuar naftën e papërpunuar ruse në një shkallë të gjerë.

Rritja e rolit të Lindjes së Mesme

Por ka pengesa për të devijuar tregtinë nga Azia. Kryesorja midis tyre janë kontratat afatgjata që lidhin klientët aziatikë me prodhuesit e Lindjes së Mesme dhe tërheqja më e madhe e tregut aziatik në krahasim me Evropën, për shkak të standardeve më të rrepta mjedisore të Evropës dhe potencialit më të ulët të rritjes. Për më tepër, kur konkurrenca globale për të siguruar naftën e Lindjes së Mesme intensifikohet, fuqia e çmimeve të OPEC-ut do të rritet.

Roli në rritje i Lindjes së Mesme në furnizimin me naftë në Evropë është tashmë i dukshëm. Evropa dikur ishte një importues neto i produkteve të naftës ruse, veçanërisht naftës së përdorur për të fuqizuar makinat, kamionët, anijet, pajisjet e ndërtimit dhe prodhimit dhe më shumë.

Prandaj, në fillim të vitit 2023, investitorët ishin shqetësuar mjaft se kontinenti do të përjetonte një mungesë të dobët të naftës pasi ndalimi i BE-së për produktet ruse të hynte në fuqi në shkurt. Por, deri më tani, strategjia e diversifikimit të furnizimit të Evropës ka rezultuar efektive.

Strategjia ka shumë pjesë lëvizëse. Për shembull, vitin e kaluar, Gjermania nënshkroi një kontratë me Abu Dhabin për të marrë naftë në sasi të barazvlefshme me rreth dy të tretat e importeve të saj të mëparshme nga Rusia. Por, sipas Administratës së Informacionit të Energjisë, rritja më e madhe e importeve të naftës në Evropë ka ardhur nga Arabia Saudite. Që nga shkurti, dërgesat ishin rritur në 202 mijë fuçi në ditë, nga një mesatare prej 68 mijë fuçi në ditë midis tetorit 2021 dhe shtatorit 2022. Roli i Turqisë gjithashtu ka të ngjarë të rritet. Meqenëse nuk është anëtare e BE-së, lejohet ende të importojë naftë ruse brenda kornizës së kufirit të çmimit. Këto importe mund të përdoren për të kënaqur kërkesën e brendshme, ndërkohë që nafta turke eksportohet në Evropë.

Dhe në të ardhmen, nëse tranzicioni i gjelbër me të vërtetë fillon dhe çon në një reduktim të konsumit global të naftës, pjesa e tregut dhe fuqia e çmimeve të prodhuesve të Lindjes së Mesme do të rritet. Për shkak se kostot e tyre të prodhimit janë ndër më të ulëtat në botë, një rënie e kërkesës për naftë do të nënkuptonte që prodhuesit me kosto më pak efikase, siç janë furnizuesit e Amerikës së Veriut, do të zhvlerësoheshin.

Një veprim delikat balancues

Këto ndryshime në hartën e naftës të Evropës shënojnë një ndryshim të rëndësishëm gjeopolitik. Në një farë mënyre, ato përfaqësojnë një kthim në situatën e katër dekadave më parë. Evropa u bë një konsumator i madh i gazit natyror në vitet 1980 pikërisht sepse donte të reduktonte ekspozimin e saj në Lindjen e Mesme, pas paqëndrueshmërisë nga goditjet e naftës të viteve 1970. Kjo është arsyeja pse nafta e Lindjes së Mesme përfaqëson ende më pak se 20 për qind të importeve totale të naftës evropiane.

Në të njëjtën mënyrë, rritja e varësisë nga nafta e Lindjes së Mesme do ta bëjë Evropën shumë më të prekshme ndaj tensioneve gjeopolitike në rajon. Përveç miratimit të strategjive të përshtatshme mbrojtëse – si në aspektin e diversifikimit të ofertës dhe angazhimit diplomatik – evropianët gjithashtu duhet të përgatiten për t’u marrë me rritjen e ndikimit kinez në rajon. Kina ndërmjetësoi një afrim diplomatik midis Iranit dhe Arabisë Saudite vetëm muajin e kaluar; dhe si një importues kryesor i naftës së Lindjes së Mesme, ajo do të përpiqet të përdorë rolin e saj të ri gjeopolitik për të drejtuar dinamikën e tregut në favor të saj.

Kështu, ndryshimi i hartës energjetike të Evropës do të ketë implikime globale. Kur Amerika shpalli ‘strumbullarin e saj drejt Azisë’ në vitin 2011 dhe u bë më e pavarur nga energjia duke shfrytëzuar naftën dhe gazin argjilor, rëndësia e Lindjes së Mesme u zvogëlua shumë. Ndërsa OPEC u detyrua në aleancën e pakëndshme OPEC+ me Rusinë, shqetësimet klimatike i detyruan vendet e Lindjes së Mesme të rimendonin modelet e tyre ekonomike, me pasoja të mëdha sociale dhe politike. Tani, rajoni ka të ngjarë të kthehet në qendër të hartës së energjisë, të paktën në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme. Mbetet për t’u parë nëse do të përdorë mundësinë për të hedhur një themel për stabilitet afatgjatë.

Edoardo Campanella është një ekonomist dhe autor. Ai shkruan rubrika të botuara globalisht për Project Syndicate, dhe shkrimet e tij janë shfaqur, ndër të tjera, në Foreign Policy, Foreign Affairs, Survival dhe shumë media të tjera.

Tekst i publikuar në IPs-Journal.eu, përkthyer nga KlanKosova.tv.

Klikoni KËTU për t’u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.