Evropa Lindore nuk duhet të mbetet prapa në tranzicionin e gjelbër

Një veprim i tillë mund të jetë i kushtueshëm dhe i rrezikshëm për zhvillimin e tij në të ardhmen.

Vitin e kaluar, një thatësirë e madhe goditi pjesën më të madhe të Evropës, me disa shkencëtarë që pretenduan se ishte më e keqja në 500 vjet. Në Francë u shpall gjendja e jashtëzakonshme në pesë provinca veriore; në Spanjë, rezervuarët e ujit ranë në 36 për qind të kapacitetit; në Itali, niveli i lumit më të madh të vendit Po ishte gjashtë herë më i ulët se normalja.

Lindja e Evropës u prek gjithashtu. Në Hungari, liqenet dhe lumenjtë u zhdukën, pasi 90 për qind e vendit vuante nga thatësira. Në Poloni, mungesa e shiut pati një ndikim shkatërrues në bujqësi, me sektorin që humbi rreth 1.35 miliardë euro për shkak të rendimenteve më të ulëta. Në Rumani, pati një rritje shtatëfish të zjarreve.

Pavarësisht këtyre efekteve të dëmshme, politikat kombëtare në vendet e Europës Qendrore dhe Lindore nuk pasqyrojnë emergjencën klimatike që po përjetojmë. Qeveritë janë zvarritur në arritjen e objektivave klimatike dhe zbatimin e synimeve të politikave të gjelbra brenda komunitetit evropian.

Gjatë vitit të kaluar, pushtimi rus i Ukrainës dha një justifikim për të anashkaluar tranzicionin e gjelbër, pasi i gjithë kontinenti u përball me një krizë të madhe energjetike. Në përpjekjen për të mbajtur dritat ndezur, shtëpitë të ngrohta dhe industrinë në këmbë, përpjekjet për dekarbonizimin dhe gjelbërimin morën një pozicion të pasëm.

Si rezultat, prodhimi i energjisë ndotëse është rritur në disa pjesë të Evropës Lindore. Polonia, e cila përdorte qymyrin për 70 për qind të përzierjes së saj energjetike para luftës, rriti prodhimin e qymyrit termik – karburanti fosil më ndotës – dhe subvencionoi përdorimin e qymyrit për ngrohjen e shtëpive. Rumania iu kthye gjithashtu qymyrit, duke shtyrë daljen në pension të njësive të qymyrit 660 megavat dhe duke prerë 100 hektarë (247 hektarë) pyje për të zgjeruar një minierë qymyri të linjitit.
Vende të tjera kanë rritur besimin te energjia bërthamore për të cilën juria ende nuk është në përputhje me premisat bazë të tranzicionit të gjelbër. Në janar, Sllovakia vendosi në internet një njësi të re bërthamore Mochovce 3, së cilës do t’i bashkohet së shpejti Mochovce 4, ndërsa

Çekia ka avancuar partneritetet perëndimore për të ndërtuar një central të ri bërthamor Dukovany. Njësi të reja po ndërtohen në brigjet e lumit Danub në Hungari si pjesë e kompleksit Paks në partneritet me Rusinë.
Por rajoni po mbetej prapa në objektivat e tranzicionit të gjelbër edhe para krizës së energjisë. Sipas Eurostat, shpërndarja e burimeve të rinovueshme të energjisë qëndroi nën mesataren e BE-së në Çeki, Sllovaki, Bullgari, Poloni dhe Hungari përpara luftës. Këto vende mund të luftojnë për të përmbushur objektivin e ardhshëm të burimeve të rinovueshme të vendosur nga BE – 32 përqind deri në vitin 2030.

Reduktimet e emetimit të karbonit në rajon në dy dekadat e fundit kanë qenë gjithashtu të pamjaftueshme; mesatarisht vendet e Europës Lindore i kanë ulur ato me rreth 15 për qind, krahasuar me 25 për qind të Europës Perëndimore.

A do të thotë kjo zvarritje e veprimit klimatik se qytetarët e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore janë më pak të shqetësuar për ndryshimin e klimës sesa homologët e tyre në perëndim? Jo në të vërtetë. Në një sondazh të Eurobarometrit të vitit 2021, kur u pyetën nëse ndryshimi i klimës është një problem serioz, të anketuarit nga rajoni në shumicë dërrmuese u përgjigjën pozitivisht. Në Hungari, Bullgari, Kroaci dhe Sllovaki, vetëm 4-5 për qind thanë se nuk është problem serioz, ndërsa në Poloni, 7 për qind e të anketuarve e thanë këtë, që është e barabartë me mesataren e BE-së.

Por europianolindorët janë të shqetësuar për humbjet që mund të pësojnë ekonomitë e tyre gjatë kalimit të tranzicionit të gjelbër. Një sondazh i vitit 2021 i kryer nga Banka Evropiane e Investimeve zbuloi se 60 për qind e çekëve, 63 për qind e sllovakëve dhe 53 për qind e polakëve besojnë se politikat klimatike do të tkurrin ekonominë dhe 59 për qind e bullgarëve dhe 54 për qind e rumunëve besojnë se do të heqin më shumë vende pune sesa do të krijojnë. Për krahasim, 44 për qind e banorëve të BE-së besojnë se të dyja këto deklarata janë të vërteta.

Në të vërtetë, industritë e rënda që priren të jenë punëdhënës të mëdhenj dhe përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të ekonomive kombëtare në lindje të Evropës do ta kenë të vështirë të përshtaten me realitetet e tranzicionit të gjelbër; shumicës do të duhet t’i nënshtrohen riparimeve të rëndësishme strukturore, apo edhe të mbyllen, duke rezultuar në humbje të konsiderueshme të vendeve të punës. Në këtë mënyrë, ambicia e gjelbër e BE-së shpesh kuptohet si një kërcënim ekzistencial për funksionimin e modeleve ekonomike të rajonit.

Në të njëjtën kohë, rregullore të ndryshme të reja të nxjerra nga Brukseli, të cilat do t’u kërkonin familjeve të braktisin produktet dhe shërbimet e konsumit më të lira, më ndotëse, po përballen me rezistencë në vendet më të varfëra të lindjes, ku alternativat “të gjelbra” shihen si të papërballueshme.

Politikanët vendas janë të etur për të përfituar nga ky ankth. Disa e paraqesin axhendën e gjelbër si një politikë tjetër në të cilën BE-ja injoron në mënyrë të pakujdesshme problemet e lindjes; të tjerët e portretizojnë atë si një ide elitiste që është shumë e largët për qytetarët e zakonshëm. Partitë politike që mund të jenë të hapura ndaj politikave të gjelbra janë të kujdesshme pasi kuptojnë se ato përfshijnë një transformim gjithëpërfshirës ekonomik – duke ngritur shiritin për aftësitë, vendet e punës dhe inovacionin – që mund të jetë një ndërmarrje e frikshme në një cikël zgjedhor katërvjeçar.

Ndarja e gjelbër lindje-perëndim është gjithashtu e dukshme në mbështetjen që u jepet partive të gjelbra në politikën kombëtare. Ndërsa të Gjelbrit janë pjesë e qeverive të koalicionit në vende si Austria, Gjermania, Finlanda dhe Irlanda, në lindje të Evropës ata kanë luftuar për të kapërcyer pragjet për të hyrë në parlament.

E gjithë kjo u tha, falë BE-së, Evropa Qendrore dhe Lindore kanë akses në fonde të rëndësishme që mund ta ndihmojnë atë gjatë tranzicionit të gjelbër. Planet kombëtare të rimëkëmbjes – pjesa qendrore e financimit të BE-së pas pandemisë – kombinojnë fondet e parave të gatshme me reformat, në fusha të ndryshme politikash, duke përfshirë arsimin, inovacionin, efiçencën e energjisë dhe gjelbërimin e ekonomisë.

Vendet duhet të ndajnë të paktën 37 për qind të fondeve për përmbushjen e objektivave të klimës.
Por disa prej emetuesve më të mëdhenj të rajonit – veçanërisht Polonia apo Hungaria – i kishin ngrirë fondet e rimëkëmbjes nga Brukseli për shkak të rrëshqitjes demokratike. Ndërkohë, këtë vit, Bullgaria zgjodhi të mos përdorë një burim tjetër financimi të BE-së për politikat e gjelbra – skemën e Tranzicionit të Drejtë.

Ndërsa politikat e gjelbra mund të mos jenë të lehta për t’u shitur në Evropën Qendrore dhe Lindore, qeveritë duhet të kuptojnë se tranzicioni i gjelbër është vendimtar për ruajtjen e konkurrencës ndërkombëtare të rajonit dhe ndërtimin e qëndrueshmërisë ekonomike për të qenë në gjendje të përballojë goditjet e ardhshme klimatike. Vetëkënaqësia mund të jetë e kushtueshme: mund të dëmtojë përfitimet e ardhshme në standardet e jetesës dhe mirëqenies së evropianëve qendrorë dhe lindorë dhe të kontribuojë në krizën klimatike në shkallë globale.

Autorja e këtij opinioni Soňa Muzikárová është një ekonomiste politike që fokusohet në Evropën Qendrore dhe Lindore

(Publikuar në Aljazeera, përkthyer nga Klankosova.tv).

*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber.

*Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.