A kishte të drejtë Suedia për Covid-in gjatë gjithë kohës?

Ky artikull u botua fillimisht më 23 shkurt 2022.

Për të kuptuar Suedinë, ju duhet të kuptoni një fjalë që është e vështirë për t’u shpjeguar, e lëre më për ta përkthyer: lagom. Do të thotë, në fakt, “perfekt-i thjeshtë”: as tepër, as pak. Njerëzit që janë lagom nuk bien në sy ose nuk bëjnë bujë: ata përzihen menjëherë – dhe kjo shihet si një virtyt.

Ese shkruhen rreth asaj se pse lagom përmbledh një mendim të caktuar suedez – se është keq të dallohesh, të konsiderosh veten më të mirë ose të jesh i jashtëzakonshëm. Kjo është arsyeja pse është kaq e çuditshme që, gjatë mbylljeve [të COVID-19], Suedia u bë vendi sfidues i botës.

Suedezët e panë atë ndryshe. Ata ruanin qetësinë dhe vazhdonin: mbyllja ishte një eksperiment ekstrem, drakonian, i paprovuar. Mbyllni të gjithë, mbani fëmijët jashtë shkollës, pezulloni liritë civile, dërgoni policinë për të ndjekur njerëzit që shëtisin qentë e tyre – dhe e quani këtë “kujdes”? Anders Tegnell, epidemiologu shtetëror i Suedisë, nuk foli kurrë për një “eksperiment” suedez. Ai tha gjatë gjithë kohës se nuk mund të rekomandonte një ndërhyrje të shëndetit publik që nuk ishte provuar kurrë.

Tegnell pati të drejtë edhe në diçka tjetër: se ai nuk pretendonte të kishte të drejtë. Do të duheshin vite, do të argumentonte ai, për të parë se kush kishte marrë rrugën e duhur. Llogaritja e tij ishte se, mbi bazën e të gjithë shoqërisë, dëmi kolateral i bllokimeve do të peshonte më shumë se sa të mirat. Por këtë do ta kuptojmë pas disa vitesh. Do t’ju duhet të shikoni diagnozat e kancerit, listat e pritjes në spital, dëmtimet arsimore dhe, po, të numëroni të vdekurit nga Covid.

Problemi me bllokimet është se askush nuk shikon tërësinë e shoqërisë. Ekipi i profesorit Neil Ferguson nga Kolegji Imperial i Londrës e pranoi këtë, një herë, si një ndarje të freskët. “Ne nuk i marrim në konsideratë kostot më të gjera sociale dhe ekonomike të shtypjes”, shkruan ata në një vlerësim të supozuar të bllokimit, “të cilat do të jenë të larta”. Por sa e lartë? Dhe a ia vlejti barra qiranë?

Teksa Suedia hoqi të gjitha kufizimet e brendshme të Covid-it, ajo doli me një nga numrat më të ulët të vdekjeve nga Covid në Evropë: shkalla është 1,614 për milion njerëz, pak më shumë se gjysma e numrit total të Britanisë (2,335). Duke pasur parasysh që shifrat tona [të Britanisë, shën.red.] të vdekjeve ishin të krahasueshme në fillim (të dyja ndër më të këqijat kudo), është e vështirë të argumentohet se ekziston një forcë demografike që nënkuptonte se Covid nuk do të përhapej kurrë në Suedi.

As nuk është e mundur të argumentohet se Suedia ishte një komb-parti hedoniste: njerëzit e saj ishin tepër të kujdesshëm. Por ndryshe nga britanikët, ata kishin një qeveri që u besonte atyre.

Kishte disa diktate suedeze: një “rregull i tetëve” u vendos për një kohë. Baret, restorantet dhe kafenetë ishin të gjitha të distancuara nga shoqëria dhe, në një moment, duhej të mbylleshin deri në orën 20:30. Për disa javë, suedezët kishin edhe pasaporta vaksinash. Por kaq ishte: pjesa tjetër ishte udhëzim dhe u zbatua.

Ajo që asnjë statistikë nuk mund të përcjellë është se sa të kujdesshëm ishin suedezët; diçka që më bënte përshtypje sa herë që e vizitoja. Ishte krejtësisht e ligjshme të takoheshim në bare dhe për një fika në një kafene, por shumica nuk e bënin. Një shoqja ime kishte një rregull që ajo do të takohej vetëm me miqtë jashtë – madje edhe në dimrin e Stokholmit (e bëri këtë aq shumë sa që pësoi dëme në lëkurë). Në verën e vitit të kaluar, studimet treguan se suedezët punonin nga shtëpia më shumë se në çdo vend tjetër evropian.

Kjo e mbajti Covid-in në nivele të ulëta, ndërsa mungesa e rregullave i lejoi njerëzit të përdorin gjykimin e tyre duke minimizuar dëmet ekonomike dhe sociale. PBB-ja e Suedisë ra me 2.9 për qind në vitin 2020, ndërsa ajo e Britanisë u shemb me 9.4 për qind.

Kostoja e masave të ndryshme Covid përmblidhet më së miri nga mali i borxhit: 8,400 funte shtesë për kokë në Britani dhe 3,000 funte në Suedi.

Shkollat suedeze vazhduan të funksionojnë kudo, pa maska për fytyrën. Filloristët dhe studentët kaluan në mësimin në shtëpi, por pjesa tjetër e fëmijëve suedezë shkuan në shkollë normalisht. Kjo nuk do të thotë se nuk kishte mungesa ndërsa virusi u përhap: ishte e zakonshme të shihej një e treta, ndonjëherë edhe gjysma e klasës që mungonte për shkak të telasheve me hundë ose dyshimeve për Covid. Por nuk pati mbyllje në shkallë të plotë dhe, përveç disa dyshimeve për inflacion të vogël të notave (nota mesatare e matematikës arriti në 10.1, nga 9.3), nuk flitet në Suedi për shkatërrim arsimor.

Në Britani ka fatkeqësi dhe mbulim. Duke dhënë më shumë nota A se kurrë më parë – dhe duke u thënë universiteteve që të krijojnë më shumë hapësirë – të rinjtë mund të futen me lopatë nëpër sistem me terren të humbur që nuk u pranua kurrë apo u kompensua.

Inflacioni i notave ishte tronditës: numri i studentëve të nivelit A të shënuar me A ose A* u ngrit në 45 për qind, nga 26 për qind që ishte para pandemisë, por askush nuk dyshon se këta studentë mësuan shumë më pak. Sipas disa masave, pabarazia arsimore është kthyer 10 vjet prapa. Por disa probleme janë shumë të mëdha për t’u pranuar.

Akademikët sugjerojnë se efekti i arsimit të humbur është i përhershëm: më pak arsim do të thotë në mënyrë të pashmangshme paga më të ulëta dhe përparim më të ngadaltë në karrierë. Instituti për Studime Fiskale flet për 40,000 funte të ardhura të humbura gjatë gjithë jetës për nxënës në Britani, gjithsej 350 miliardë funte. Studimet suedeze vlerësojnë se ndikimi i Covid (nga mungesat dhe mësimi në shtëpi) mund të nënkuptojë një goditje të përgjithshme prej 800 milionë funtesh – shumë më e vogël se ndikimi te ditët e humbura të shkollës në Britani.

Ndikimi në listat e pritjes së spitaleve është gjithashtu shumë i ndryshëm. Frika nga një virus i mban njerëzit larg – në kulmin e valës së parë, shkuarja në emergjencë në Suedi ishte 31 për qind më e ulët se normalja; në Britani, ajo u shemb me 57 për qind. Operacionet rutinë ranë me 20 për qind në Suedi dhe 34 për qind në Angli, kështu që listat e pritjes u rritën në të dy vendet. Siç bënë pothuajse në të gjithë botën.

Por asnjë vend, askund, nuk ka pasur një listë pritjeje aq të madhe sa ajo e Britanisë: nga 4.4 milionë para pandemisë, ajo do të arrijë në rreth 9.2 milionë, sipas modelimit të NHS – kjo është e barabartë me një në pesë të rritur.

Një shërbim shëndetësor nga lart-poshtë ndërpritet më lehtë nëse urdhërohet të shndërrohet në një shërbim Covid (dhe njerëzve u thuhet të “mbrojnë NHS-në” duke mos e përdorur atë). Listat e pritjes së Suedisë, 130,000 para pandemisë, arritën në 170,000 në tetor 2021. Edhe duke u përshtatur për popullsinë, nuk është aspak afër madhësisë së problemit të Britanisë.

Suedia nuk do të shpallë fitoren. Askush nuk ishte përgatitur siç duhet për Covid, dhe dështimi i vendit për të mbrojtur banorët e shtëpive të kujdesit ende shihet si një skandal kombëtar. Suedia gjithashtu mori një goditje më të madhe se fqinjët e saj: Danimarka, e cila u mbyll, ka më shumë për të bërtitur kur bëhet fjalë për kombinimin e një goditjeje më të ulët nga Covid-i me çrregullimin minimal ekonomik.

Por, siç do të thoshte Tegnell, është ende shumë herët për të thënë se kush ia qëlloi dhe kush jo. /Klankosova.tv

Shkrimi është botuar origjinal në “The Telegraph”, dhe është përkthyer nga Klankosova.tv

Rrini të informuar mbi zhvillimet kryesore duke u bërë pjesë e komunitetit tonë në Viber

BONUS: Merreni aplikacionin tonë në Android dhe iOS