Për dialektin e dialektit NULL NULL 11.02.2016 14:34 11.02.2016 14:34 -Shkas nga leximi i librit të Hasan Zazanit ‘Gjuhë e dialekte’ Argjiro, 1998 Sigurisht kur vendos të bëhesh shkrimtar (përgjithësisht bëhesh rastësisht) duhet të shkelësh disa betime që dikur ia bëre vetes apo një rrethi tepër të ngushtë shokësh apo njerëzish me lidhje të afërta gjaku që të shkonte fjala. Këto lloj betimesh përmbanin gjëra të imta, të përditshme e parë kjo nga perspektiva e një jete, por e parë nga perspektiva e moshës, merrnin rëndësi të madhe, të pashpjegueshme. Dhe vjen dita që ti bëhesh shkrimtar ( më mirë, shkrues) dhe meqë letërsia lind nga kujtesa, sikundër jeta, që si gjitarët dimrit, edhe ajo jeton dimërimin e vet tek kujtesa, andej ushqehet, andej rilind. Ndaj atje bashkohen mbarë ujërat njerëzore, madje edhe ato paranjerëzore, pasi dihet, ka edhe një kujtesë paranjerëzore që bën jetën e vet tek ne, që ka rolin e vet në cilindo mendim të formuluar, në cilindo imazh apo vegim që ushqehemi shpirtërisht. Pra betimet kanë të bëjnë me kujtesën, që do të thotë se atë ‘nuk do ta tradhtojmë kurrë mes nesh’, ‘gjithë ato që dimë për veten, shokët, le të mbeten mes nesh’, dhe e gjitha kjo në fillimet e jetës. Mandej nis jeta dhe betimet me pëllëmbët ende të njoma mbi kujtesën nis zbehen disi, apo është vetë hija e pëllëmbës që e paralajmëron zbehjen. Por ka edhe disa lloj betimesh që tjetri nuk i ka apo nuk i ndan me shokët e fëmijërisë, gjendjen e vet, por me veten me gjuhën, me dialektin, apo më tej akoma këtyre, me të folmen, me gjuhën e shpisë. Dhe kjo , kur vendos të shkruash, të materializosh heshtjen tënde, të shokëve, të një brezi. Kështu edhe për mua si me të tjerë moshatarë-shkrimtarë ngado të gjendeshin, që doja heshtja ime të rimonte apo intonohej me të tyret, me të botës. Dhe po e them, ndonëse me drojë që frika e parë e madhe kur vendosa të shpija për botim dorëshkrimin e parë serioz që më kish dalë nga këto duar, qe mos kisha tradhtuar ato gjëra për të cilat përmenda shkarazi më sipër, e sidomos mos kisha tradhtuar gjuhën time të shpisë, të patit – dhomës së ndenjjes, të avlisë, të koshtit, të gëzimit, të hidhërimit, të gjyshërve, të prindërve, të shokëve. Fjalët që shqiptova që prej herës – patai, plaskome, shpirto, klumësht – më bëhej sikur më shihnin prej ku rrinin, qortueshëm, prerë, por edhe me një kuriozitet të zbehtë se ‘deri ku ka ndërmend të shkojë me këto’. Është e njohur fjala e Ezra Pound-it që thoshte se poetët e ndershëm shkruajnë në këto ‘dialekte të dialekteve’ ndaj dhe janë pothuajse anonimë, të papërkthyeshëm. Gjithçka tjetër është largim nga qendra e frymëzimit, e nuklës poetike, është sociologjizim i gjendjes, statutit, aktit. Unë për t’i shpëtuar si të thuash kësaj gjendjeje të sikletshme për vite, shkrova një poezi me titullin ’Një vështron një’ në rezonancë me titullin e një poezie madhore të poetit amerikan Robert Frost ‘Dy vështrojnë dy’ e cila, ta them me dy fjalë, flet për një takim të papritur në mes një pylli shekullor mes dy dashnorëve të rinj në vigjilje dashurie dhe një çifti drerësh. Por të kthehemi tek poezia; atë e shkrova si për të lehtësuar disi ndjesinë e një faji të çuditshëm ndaj gjuhës sime të parë, të paragjuhës. Për ta patur edhe vetë më të qartë këtë gjendje të çuditshme, fare intuitivisht zgjodha një situatë mitike e cila m’u duk se ma qartësonte më së miri atë që po më ndodhte në errësirat e gjuhës që shkruaja. Është miti i Eneas dhe Didonës, dashnorëve fatkeqë që për arsye destini u bashkuan për t’u ndarë në mënyrë tragjike. Dhe ndërsa Enea kaptoi ujëra e dekada kohe, dikur, kur iu desh të themelonte qytetin e ardhshëm dhe ndaj i duhej të zbriste në ferr të bisedonte me të atin, pikërisht aty ndeshi Didonën-tashmë hije. Dhe zbrazëtia e një betimi të shkelur, e një fajance të krisur kujtese (si thoshte Auden-i ‘krisja në një fajancë bëhet shteg për tek të vdekurit’), gufoi në të drejtën e vet dhe Enea mban një prej shfajësimeve më dëshpëruese në historitë e mitit dhe mbarë letërsive për arsye pse ndodhi, se çfarë i duhej të bënte, të përballej etj. etj. Dhe ajo që ndodh pas rënies së kësaj dege gjuhe të këputur (a thua ‘Dega e artë’) nga një pemë fatkeqe njerëzore, qe edhe më e rëndë: Didona nuk i ktheu kurrë përgjigje Eneas, ose më mirë ajo, duke qenë vetë lëndë zbrazëtie e përqendruar, iu përgjigj me natyrën e gjendjes së vet, me zbrazëtirë ndaj dhe Enea mbeti me po atë gjendje që mbrunte në vete edhe para se të zbriste në ferr dhe të ‘shndriste’ për një hije ndër hije. Nuk di sa qartë po e jap atë që synonte të shkruante poema, por di që diagrama e mitit qe edhe diagrama e poemës; ndaj edhe poezia mbyllet pak a shumë si te gjendja mitike që përshkrova disi më lart, shkruan Mapo.al Citoj strofën përmbyllëse: ‘si . . . dikush që dikur braktisi të folmen te murishta dhe shkeli tokë-e-jetë-të-re për një sisëmadhe që qe gjuha, kur kthen pas aty e gjen, njëlloj syzbrazët, truppaktë, te murishta, dhe ndonëse ajo ia hedh sytë, nuk i kthen më askurrë përgjigje.’ Nga Gentian Çoçoli ‘Libra të harruar’ *Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Klan Kosovës në Viber. *Klikoni KËTU për ta shkarkuar aplikacionin e Klan Kosovës në Android, dhe KËTU për iOS.
Kulturë Rrëfimi i një nëne për të birin përmes librit "Dëshmia e një nëne" nga Shpresa Hoxha (VIDEO) 15 orë më parë